05-Chilangarlik ma`ruzalar matni

Asbobni dastgohsa o`tkirlash. 
Chizgich va krsysmsysellar charxlash 
dastgoxlarida o`tkirlamadi (59-rasm, 
a).
Buning uchun dastgohning qo` n aluvchi tomoniga asbobni 
qo`yib toshga sekinayeta tskkizib, goh u tomonini, goh bu 
tomomshshagdmrmbchlrxlanadi. Dastgohning toshiga asbobmi 
qapiq Gyusmaslik lozim, aks holda tig`i qattiqnik xossasini 
yo`qotimsh mumkin. 

---

12
Asbobmi charxlashdan avval tokchami aylanayotgan toshga 
mumkin qadar ko`proq yaqinlashtiriladi (2-rasm, 
b). 
Tosh bilan 
tokcha orasidagi tirqish 2—3 mm. dan oshmasligi kerak (2-rasm).
Agar asbob suv bilan sovutib charxlanmasa «kuyib» qolishi, 
natijada, uning mustahkamligiga putur yetishi mumkin. 
Charxlangan chizgichning yon tomoni tekis, eni bor bo`yicha bir 
xil qiyalikda bo`lishi kerak. 
2.3. Rejalash jarayoni
Metallarni Rejalash uchun mustahkam va og`ir giralardan 
foydalaniladi. Chilangarlikdagi rejalash ishlarida buriluvchi va 
burilmaydigan parallel jag`li, murakkab temirchilik ishlarida esa 
maxsus kursiga o`rnatilgan stol giralaridan foydalaniladi. 
Rejalash vaqtida gavdaning holatini to`g`ri saqlab turish ish 
unumdorligini oshiradi. Oyoq va gavdaning turg`unligi ishlashni 
to`g`ri, qolaversa, maqsadga muvofiq berilishini ta`minlaydi. 
Chizg`ich bilan metall rejalashda chilangarning gavdasi gira 
o`qiga nisbatan 45° burchak ostida rostlanishi, chap oyoq esa 
yarim qadam oldinga chiqib turishi kerak 
.
Chizg`ichni ushlash.
 
Chapqo`lning uchta barmog`i bilan 
chizgichning o`rtasidan, ko`rsatkich barmoq bilan kallak orasidagi 
oraliq 15— 20 mm bo`lgan holatda qatgiq qismay ushlash kerak. 
Ishlash o`ng qo`l bilan beriladi. Bunda chap qo`l bilan har bir 
ishlashdan keyin Rejalash asbobni kerakli joyga to`g`rilab turish 
kerak.tasidan o`ng qo`lning to`rtta barmog`i bilan kaftga qisganda, 
bosh barmoq ko`rsatkich barmoqni yopib turishi kerak. Barmoqlar 
chizgichni ko`tarishda ham zarb berishda ham bir xil holatda qolishi 
zarur . 
Chizg`ich bilan ishlash berish.
 
Ishning sifati va sermahsulligi 
silkinish sur`ati va chizgichning ishlashsiga bog`liq. Ishlashni 
barmoq, bilak yoki yelka bilan berish mumkin. 
Barmoq usulidagi ishlash 
berishda
 
silkinish o`ng qo`l 
panjalarining egilishi hisobiga ro`y beradi. Bu holdagi silkinishda 
barmoq va bilak oxirigacha bukiladi, keyin barmoqlar siqilishib 
ishlash beriladi. Bunday ishlash nozik va aniq ishlarni bajarishda 
ishlatiladi. 
Bilak usulida ishlash 
berishda
 
o`ng qo`l tirsagi bukiladi. 
Silkinishda qo`lning barmoklari qisiladi hamda bo`shashadi. Qattiq 
ishlash berish uchun qo`lni tezroq qo`yib yuborish kerak. Bunday 
ishlashdan materialning yupqaroq qatlamini rejalab olib tashlashda 
va tirqish, ariqchalar hosil qilishda foydalaniladi.

---

13
Ishlashning kuchi ishning xarakteriga mos bo`lishi kerak 
(chizgich qancha ogir, dastasi qancha uzun bo`lsa, ishlash shuncha 
kuchli bo`ladi). Qo`lning uzunligi silkinish beruvchi ishlashning 
kuchiga to`g`ri pro
I 
yursional bo`ladi. Rejalash paytida har ikkala qo`l 
ishlashi: o`ng qo`ldagi chizgich silkina boshlaganda chap qo`l bilan 
chizgichni kesiluvchi yuzaga yo`naltirib sozlab turish kerak. 
Chizgichning og`ish burchagi haddan tashqari kattalashib ketsa, asbob 
sirtdan toyib ketishi mumkin. Ishlashni chizgich kallagining 
markaziga beriladi, bu ishni aniq va ishonchli bajarish mashklarga 
bog`liq. 
Chilangarlar Rejalash naytida chizgichning kallagiga emas, balki 
kesiluvchi joyga qaraydi. Bo`lg`usi chilangarlar ham ustalarning ish 
usullarini doim kuzatib borishi va bu usulni o`zlashtirib olishlari 
kerak.