D.N.Kashkarov ishlarida landshaftning ayrim elementlari va ularning o’zaro
bog’liqligi, birligi hamda modda va energiya almashinuvi, namlik, tuproq va biotik
omillarning roli, antropogen omilining landshaftlarga ta’siri va boshqalarni ochib
bergan.
P.A.Baranov va I.A.Raykovalar Pomir tog’larida cho’l biotsenozlarining kelib
chiqishi, dinamikasi va evolyutsiyasida organizmlarning hayotida noqulay
haroratning ahamiyati, madaniy biotsenozlarni yuqori tog’ sharoitida yaratish
masalalari ishlab chiqildi. R.I.Abalin, Ye.P.Korovin, M.V.Kulьtiasov va
I.I.Granitovlarning ekolog – fitotsenologik qarashlari ularning chop etgan bir qator
ishlarida o’z aksini topgan. Markaziy Osiyodagi hayvonlar ekologiyasi
yo’nalishlari bo’yicha kompleks ilmiy ishlar T.Z.Zohidov nomi bilan chambarchas
bog’liq.
T.Zohidov Qizilqum cho’llarining o’ziga xos hayot makoni ekanini, qumli,
sho’rxok loyli va toshloq cho’llarini mustaqil biotoplar sifatida tavsiflab, ularni o’z
navbatida mayda hududiy birliklar, ya’ni fatsiyalarga ajratib berdi.
D.N.Kashkarov va T.Z.Zohidov va boshqalarning asarlarida har bir tashqi
muhit omili (geologik, tarixiy, orografik, iqlim, substrat, o’simliklar va hokazolar)
ta’sirida ma’lum hududlar bo’yicha hayvonlar guruhi hamda biotsenozlarning
taqsimlanganligi ochib berilgan.
O’zbekistonda o’simliklar ayrim turlarining ekologiyasini (autekologiya)
o’rganish ishlari Ye.T.Korovin, M.V.Kulьtiasov va M.S.Popovlarning ishlari bilan
bog’langan. O’zbekistonda ekologik yo’nalishdagi ishlarning asoschilari
D.N.Kashkarov va Ye.P.Korovin hisoblanadi. 1930 yillarda bu olimlar tomonidan
«Muhit va jamoa», «O’rta Osiyo va Qozog’iston cho’llarining turlari va ulardan
xo’jalikda foydalanish istiqbollari», «CHo’llardagi hayot» kabi ilmiy asarlar chop
etilib, bu asarlarda ekologiya fani va uning vazifalari, uslublari o’z aksini topgan.
Ekologik kuzatishlarni kuchaytirish maqsadida O’zbekiston Fanlar Akademiyasi
qoshidagi Botanika institutida V.A.Burigin rahbarligida o’simliklar ekologiyasi
laboratoriyasi tashkil etildi. Ushbu laboratoriya xodimlari cho’l va chala cho’l
sharoitida o’simliklarning moslashish xususiyatlarini o’rgandilar. Natijada tog’
oldi mintaqalarida fitomeliorativ ishlarning rivojlanishiga asos solindi. Keyinchalik
bu ishlar O.X.Hasanov, R.S.Vernik, T.Rahimova va boshqalar tomonidan davom
ettirildi. CHo’l mintaqasi o’simliklarining biologik va fiziologik xususiyatlari
Z.SH.SHamsiddinov, I.Hamdamov, N.Salьmanov, L.S.Taevskaya va shu kabi
olimlar tomonidan o’rganilgan bo’lib, ularning asarlarida shuvoq, izen,
komforosma, saksovul, tereskin va shu kabi cho’l o’simliklarining xususiyatlari
turli xil tuproq sharoiti bilan chambarchas bog’ligi ochib berilgan.
O’zbekistonda hayvonlar ekologiyasini rivojlantirishda xissa qo’shgan
olimlarga T.Z.Zohidov, A.M.Muhammadiev, V.V.Yaxontov, M.A.Sultanov,
R.O.Olimjonovlarni kiritish mumkin. Ular o’zlari va shogirtlari bilan birgalikda bu
sohaga bag’ishlangan yirik monografiyalar yaratganlar. Jumladan, bu sohada
ma’lum
bo’lgan
V.V.Yaxontovning
«Hasharotlar
ekologiyasi»
(1963),
T.Z.Zohidovning «Qizilqum cho’lining biotsenozlari» (1971) kabi asarlarini
keltirish mumkin. D.Kashkarov, A.Zokirov, A.Petrovlar Qarshi cho’lini chuqur
o’rganish natijasida «Qarshi cho’lining umurtqali hayvonlari ekologiyasi» degan
asarni chop ettirdilar. Bu asarda sut emizuvchi hayvonlarning tarkibi, tarqalishi,
ekologiyasi va ulardan foydalanish yo’llari asoslab berildi.
Bir guruh zoolog olimlar: X.S.Solixboev, O.P.Bogdanov, T.N.Palenko,
Do'stlaringiz bilan baham: |