tacha kuchi 10,3 kg ga, o ‘ng qo'lniki - 4 kg, chap qo'lini esa 2 kg
ga teng b o ia d i. Katta harakat faoliyati qayd qilinadi va bu harakat-
lar mulohazali xarakterga ega bo'ladi. Aynan shu paytdan boshlab
bolalarda maishiy harakat mahoratlari va ishchi harakatlari boshla
nadi. Qisqartiruvchi muskullar tonusi yozuvchi muskullar tonusi-
dan yuqori b o ia d i. Bu esa uzoq vaqt o'tirilgan paytda belni tik yoki
to 'g 'ri saqlab turishni qiyinlashtiradi.
Bolalarni 3-5 yoshlik paytida bosh miyasining massasi yangi
tu g ilg a n bola bosh m iyasim assasidan (380-400 g) 3 martagacha or
tadi va 7 yoshga kelib uning vazni 1250-1300 g ga yetadi. 2,5 yosh
da mivaning piram idal hujayralari voyaga yetgan odamlarniki
shaklini oladi. Diqqat bilan eshitishni va aqliy ish bajarish qobiliya-
ti unchalik yuqori emas, 5 -7 yoshli bolalarda yuqoridagi
qobiliyat
15 daqiqadan oshmaydi.
M aktabgacha b o ig a n davrning oxiriga kelib yurakning mut-
laq vazni va uning o ic h a m i ortadi, tananing nisbiy massasi esa
kamayadi, qon tom irlarining o'sishi davom etadi. M a iu m daraja
da qon tomirlarining yuzasini torayishi yoshga b o g iiq holda qon
bosimini ko iarilish ig a olib keladi. Yurakning simpatik innervatsi-
yasi uning parasimpatik innervatsiyasining
rivojlanishidan ustun
b o ig an lig i sababli, bu yoshdagi bolalarda puls katta yoshdagi
odamlardan k o'p b o ia d i va, ayniqsa, u jism oniy ish bajarganda.
kuchli havajonlanganda aniq namoyon b o ia d i.
Yetti yoshga kelib o 'p k a to'qim alarining shakllanishi tugalla-
nadi, nafas olish chuqurligi ortadi va uning chastotasi pasayadi.
6 -7 yoshga kirganda nafas harakatlarining chastotasi bir daqiqada
20-22 martani tashkil qiladi. Yosh o'sishi bilan o'pkaning tiriklik
sig'im i ham orta boradi va 4 yoshda u 1110 sm3
ni tashkil qilsa,
7 yoshga kelib 1300-1400 sm3 ga yetadi.
Maktab yoshigacha bo'lgan bolalarda hali uzoqni ko 'rish refrak-
siyasi saqlanib qoladi, 6 -7 yoshda sut tishlarining doimiy tishlar bi
lan almashinuvi boshlanadi. M e'da-ichaklar tizimi bu davrga kelib
ancha rivojlanib ulguradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Bu yoshdagi bolalarning rivojlanishida bolalarning o'vin faoli
yati va gapirishi jiddiy rol o'ynaydi. M aktab yoshigacha b o ig a n
bolalarning nutqi ancha murakkab bo'lib. so 'z zaxiralariga boy
b o ia d i.
Bolalar kelishiklarni. f e i shakllarini to 'g 'ri talqin qila boshlay
dilar. atrofdagi kishilardan o'rganib ulardan nutqli steriotiplarni ba-
jarishda fovdalanadilar. 3 yoshdan 5 yoshgacha b o ig a n davr bolani
oliy asab faoliyatining rivojlanishida oldingi o'tgan davrlardagidan
jiddiy ravishda farq qiladi. Avvalo.
cham alash reaksiyalarining
xarakteri o'zgaradi - endi ular «Bu nima ekan?» «Qachon?» «Qa-
yerda?» degan savollar bilan aniqlanadi.
Bolalarning yangi hosil bo'ladigan reaksiyalarida endi ilgari
hosil b o ig a n bogianishlardan fovdalanish kattaroq aham iyat kasb
etadi. Asab jarayonlarining kuchi ortadi - buni. ayniqsa. q o 'z g 'a
lish va torm ozlanish jaravonlari orasidagi qo'zg'alishlarni general-
lashuvini pasayishi bo'yicha va aniq induksion nisbatlarni rivojla
nishi bo'yicha kuzatish mumkin.
Avvalgi davrlarda kuzatilganidek. tashqi torm ozlanish katta rol
o 'y n a m a y
qoladi. Aksincha. hattoki olingan torm ozlanishning sa-
marasi hali uncha katta b o im a sa ham ichki
torm ozlanish kattaroq
muhimroq ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa. kechikuvchi torm ozlanish
va iz qoldiruvchi reflekslar hosil qilish juda qiyin kechadi.
Bu yoshdagi bolalar katta miqdordagi dinamik steriotiplar hosil
qiladi. Hosil qilingan steriotiplarni qayta o'zgartirish im koniyati
5 yoshda ortadi. Asab jarayonlarining kuchini va harakatchanligini
ortishi katta qiyinchiliksiz hosil b o ig a n steriotiplarni qayta o 'zg ar
tirish imkonini beradi.
5 yoshli bolalarda steriotiplardagi shartli b o g ian ish lar tizim i
ning mustahkamligi 3 yoshdagiga qaraganda 2 marta kam b o ia d i.
Bolalar hayotining 5- yilida dastlabki so'zlarni fikrlash borasidagi
harakatlar boshlanadi. ya'ni ko'plab tashqi muhitning hodisalarini
so'z bilan ifodalash xususiyati yetarlicha
yuqori rivojlanish dara-
jasiga ko'tariladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
5
yoshdan 7 yoshgacha bo'lgan davr ichida katta yarim sharlar
p o 'stlog'ining jadal suratda morfofunksional yetilishi tufayli asab
faoliyatining kuchi va harakatchanligi jiddiy ravishda ortadi. Bu
yoshlarda bolalar o 'z diqqatini 15-20 va undan ham ortiq daqiqalar
mobaynida jam lashi mumkin. Hosil b o ig a n shartli reaksiyalarga
tashqi torm ozlanishlar unchalik ta ’sir ko'rsatm aydigan b o iib qola
di. S o'nish va tabaqalanish holatlarini hosil b o iish i deyarli 2 marta
tezlashadi, tormozlangan holatni ushlab
turish davrlari ancha uzoq
davom etadi. Lekin barcha turdagi shartli torm ozlanishlarni hosil
b o iish i asab jarayonlari uchun yanada o g ir b o iib qoladi.
Yetti yoshli bolalar qator harakatlari bilan dasturlarga ta ’sir
ko'rsatish eslab qolish imkoniga ega boiadilar.
Zikr etilgan yoshlarda bolalarning taqlid qilish va o 'yin refleks-
larini roli jiddiy darajada ortadi. Qiz bolalar qo'g'irchoqlar bilan
o'ynagan paytlarida tarbiyachilar, ota-onalar va katta yoshdagi bo-
lalarni harakat, so 'z va manerlarini aniq takrorlavdilar.
Do'stlaringiz bilan baham: 
