O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi saida kasimxodjayeva

L. Sumera “Pantomima” variatsiyalar to‘plami
(1981).
Eston kompozitori
L. Sumera qadimiy musiqiy sozlar uchun variatsiyalar to‘plamani yaratadi. Mazkur 

---

125 
to‘plamda xalq musiqasiga xos bo‘lgan badixago‘ylik dramaturgiyaning asosini 
tashkil etadi. Musiqiy uslublarning qo‘llanilishida asarning mazmuni yoritiladi. 
Jumladan, ostinatoga tayanish va shu bilan birga doimiy qaytarilish, ko‘p variantlilik 
irmoqlarga tayangan holda yangilanish konsepsiyasini shakllantiradi. “Pantomima”ni 
meksika fleytasi boshlab beradi. Aynan shu musiqiy soz uning yakunlanishida ham 
qatnashadi. To‘plamning bunday tuzilishi turli rango-rang qismlarni birlashtirib 
turuvchi yagona konsepsiya mavjudligidan dalolat beradi. 
Meksika fleytasi boshqa shu turdagi damli sozlardan tubdan farq qiladi. Sababi, 
u loydan yasalgan bo‘lib, “yomg‘ir xudosi” haykalchasi shaklida bo‘ladi. Shunga 
ko‘ra, uning tovushi ham boshqa sozlardan o‘ziga xos tembri bilan ajralib turadi. 
Mikrointerval intonatsiyalari studiya yozuvi jarayonida ko‘paytirilib, go‘yoki vaqt 
zanjirini yorib chiqadi. O‘tmish va kelajak, Yevropa va hindular madaniyati 
birlashadi. Kompozitor hayot yilnomasida xalq ijodining ahamiyati haqida fikrlaydi. 
Barcha xalq va elatlar uchun abadiy qadriyatlarning o‘rnini ulug‘laydi. 
Sh. Chalayevning “Laklar qo‘shiqlari” to‘plami 
(1968).
Tabiat va inson, 
o‘tmish va kelajak Sh. Chalayevning “Laklar qo‘shiqlari” to‘plamida musiqa 
kesimida birlashadi. Asar kamer orkestr va yakkaxon ijrochi uchun yozilgan. 
Laklar qadimiy tarixga ega bo‘lgan xalq bo‘lib, bugungi kunda Dog‘iston 
avtonom Respublikasining yetti xalqidan birini tashkil etadi. Laklarning musiqiy 
madaniyati nihoyatda o‘ziga xosdir. Laklar musiqasida “eshitish uchun 
qo‘shiqlar”deb nom olgan janr mavjud bo‘lib, u kavkaz folkloriga xos she’riy 
allegoriyalar, lad ustunlari va tuzilishiga egadir. Kompozitor o‘z to‘plamida shu 
xususiyatlarni imkon qadar saqlab qolishga harakat qiladi. Orkestr ijrosiga 
moslashtirish jarayonida ehtiyotkorlik bilan yondashadi. Natijada laklar 
intonatsiyalari orkestr ijrosi bilan boyitilib, xalq ijrosi an’analarini yanada yorqin 
namoyish etadi. 
Kavkaz tabiati, cho‘qqilar go‘zalligi, asrlar tajribasi xalq ijrosiga monand 
qo‘shiqlar ijrosida bayon etiladi. Kompozitorlik vositalari – ko‘p ovozlilik, musiqiy 
tuzilmalar xalq qo‘shiqchiligida mavjud bo‘lgan bo‘yoqlarni yanada kuchaytiradi. 
Musiqashunos N. Shaxnazarovaning kuzatuvlariga ko‘ra: “Kavkaz qo‘shiqlari kamer 

---

126 
orkestr ijrosida yangrab...politonal qatlamlar, ritmik polifoniya, yangi temblar 
vositasida yanada yorqin ijro etilib, yangicha tus oladi... Kompozitor mazkur asarida 
Lak xalqining folklorini o‘z yuragidan o‘tkazadi. Kompozitor yaratgan musiqada sof 
xalq ovozi eshitiladi”(254.16).