Masalan:
Uchta (
m,n,l
) aylanalarga urinma qilib to‘rtinchi aylana (
t
)ni o‘tkazish
talab qilingan bo‘lsin (3-chizma).
1-chizma
2-chizma
~ 92 ~
Yechish:
1. Bunda: Radiuslari har xil (
R16, R33, R48
) bo‘lgan va o‘zaro kesishmagan uchta
m,n,l
aylanalar berilgan bo‘lsin (4-chizma).
m,n,l
aylanalarga urinma to‘rtinchi aylana
t
ni taxminiy o‘tkazib olamiz hamda uni inversion akslantiramiz (5-chizma).
2. Berilgan
m,n,l
aylanalar ichida eng kichik radiusli aylana
m
ni nuqta holatiga
keltirib, u nuqtani inversiya markazi
O
deb belgilaymiz hamda
O
markazdan
i
(inversiya
aylanasi)ni chizamiz va
m
aylana radiusini
n
,
l
aylana radiuslaridan ayiramiz hamda
qolgan radiusda aylana chizamiz. U aylanalarni
n
1
va
l
1
hamda ularning markazlarini
O
1
,O
2
deb belgilaymiz (6-chizma).
i
markazi
O
dan
n
1
va
l
1
markazlari
O
1
hamda
O
2
dan
o‘tuvchi nur o‘tkazamiz.
OO
1
bo‘yicha o‘tkazilgan nur
n
1
ni
1,2
nutalarda kesadi.
OO
2
bo‘yicha o‘tkazilgan nur esa
l
1
ni
3,4
nuqtalarda kesadi. Endi,
n
1
va
l
1
aylanalarni
inversion akslantirish uchun ularning nuqtalarini inversiyalaymiz.
Masalan:
l
1
ni
OO
2
bo‘yicha o‘tkazilgan nur bilan kesilganda hosil bo‘lgan
4
nuqtasini inversiyalaymiz.
Ya’ni,
O
markazdan
4
nuqtagacha bo‘lgan masofaning o‘rtasini
O
3
markaz qilib
belgilaymiz va
O
3
4
radiusda aylana chizamiz.
3-chizma
4-chizma
5-chizma
~ 93 ~
Bu aylana
i
ni
B,C
nuqtalarda kesadi,
4
nuqtadan
B
nuqtaga to‘g‘ri chiziq
o‘tkazamiz va bu to‘g‘ri chiziq
i
ga urinma bo‘lib qoladi.
BC
vatar esa
OO
2
nurni kesib,
4
nuqtaning izlanayotgan inversiyasi
4
1
ni beradi [B4
1
b
OO
2
] (7-chizma).
3.
1,2
va
3,4
nuqtalarni inversion akslantirib,
1
1
,2
1
,3
1
,4
1
nuqtalarni hamda
n
1
,l
1
aylanalarning inversiyalari
n
1
1
va
l
1
1
larni yasab oldik (8-chizma).
Inversion aylanalar
n
1
1
va
l
1
1
larga urinma to‘g‘ri chiziq o‘tkazamiz va bu to‘gri
chiziq
O
markazdan o‘tuvchi va
n
1
,l
1
aylanalarga urinma to‘rtinchi aylana
t
1
ning
inversiyasi
t
1
1
ni beradi.
t
1
1
i
ni
E,F
nuqtalarda kesadi.
O
markazdan
t
1
1
ga nisbatan
perpendikulyar to‘g‘ri chiziq o‘tkazamiz hamda
O
markaz bilan
F
nuqtani birlashtiramiz
va
OF
to‘g‘ri chiziqqa perpendikulyar qilib
F
nuqtadan to‘g‘ri chiziq chizamiz. Bu
chiziq
O
markazdan
t
1
1
ga perpendikulyar o‘tkazilgan to‘g‘ri chiziqni kesib
K
nuqtani
beradi [FK
b
OF], [OK
b
EF,
t
1
1
] (9-chizma).
4. Topilgan
K
nuqtadan
i
markazi
O
gacha bo‘lgan masofaning o‘rtasini
O
4
markaz
qilib belgilaymiz va
O
4
dan
O
1
,O
2
markazlardan o‘tuvchi nur o‘tkazamiz.
Bu nur
n
1
ni
O
4
O
1
nur bo‘yicha
5
nuqtada kesadi,
l
1
ni esa
O
4
O
2
nur bo‘yicha
6
nuqtada kesadi va albatda
n
aylanani
O
4
O
1
nur bo‘yicha
7
nuqtada kesadi,
l
aylanani
6-chizma.
7-chizma.
8-chizma.
9-chizma.
~ 94 ~
ham
O
4
O
2
nur bo‘yicha
8
nuqtada kesadi.
m
aylanani esa
O
4
O
nur bo‘yicha
9
nuqtada
kesadi.
5,6
nuqtalar
n
1
va
l
1
aylanalarning urunuvchi nuqtalari bo‘ladi.
7,8,9
nuqtalar esa
n,l,m
aylanalarning urunuvchi nuqtalari bo‘ladi.
O
4
dan
O
4
O
radiusli aylana chizamiz, bu aylana albatda
E,F,K
hamda
5,6
nuqtalardan o‘tib,
O
markazdan o‘tuvchi va
n
1
,l
1
aylanalarga urinma to‘rtinchi aylana
t
1
ni beradi (10-chizma).
O
4
dan
n,l,m
aylanalarning urunuvchi nuqtalari
7,8,9
nuqtalardan
o‘tuvchi aylana chizamiz va bu 2-chizmadagi,
m,n,l
aylanalarga taxminan urinma qilib
olingan to‘rtinchi aylana
t
ni beradi (11-chizma).
Shuningdek, 12-18-chizmalarda, berilgan uchta
m,n,l
aylanalarga urinma
to‘rtinichi aylana
t
ni ichki, tashqi va aralash o‘tkazish mumkinligi izohlari berilmagan
holatda tasvirlangan.
10-chizma.
11-chizma.
12-chizma.
13-chizma.
~ 95 ~
Резюме
14-chizma.
15-chizma.
16-chizma.
17-chizma.
18-chizma.
~ 96 ~
В статье рассматривается методика решения геометрических задач
инженерного характера с привлечением способа инверсионных преобразований,
которая в определенных условиях не только упрощает построений, но и обогащает
арсенал способов конструирований линии по наперед заданным условиям.
Summary
Methods of the decision of the geometric problems of the engineering nature is
considered In article with attraction of the way inversion transformations, which in
determined condition not only simplifies the buildings, but also enriches the arsenal of
the ways to construction lines on forward given condition.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. J.V.Yodgorov, A.X.Narzullayev “Mashinasozlik chizmachiligi”. T.: “START-
TRACK PRINT”. 2009-y.
2. R.K.Otajonov “Geometrik yasash metodlari”. T.: “O‘qituvchi”. 1978-y.
3.
http://www.clipartbank.ru
4. http://dic.academic.ru
УМУМТAЪЛИМ МAКТAБЛAРИДA ЧИЗМAЧИЛИК ФАНИНИ
ЭЛЕКТРОН СЛAЙДЛAР ЁРДAМИДA ЎҚИТИШ МЕТОДИКАСИ
Караматов Ўрал Бахтиёр ўғли
Термиз давлат университети талабаси
илмий раҳбар: Х.А.Тураев
Маълумки, Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги қонуни
(1997 й), “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” (1997 й)да давлатимиз ижтимоий
тараққиёти соҳасида таълимнинг устивор деб эълон қилиниши чизмачилик
фанининг зиммасига ҳам катта маъсулият ва бир қатор долзарб вазифаларни
юклайди.
Бунинг зaмиридa эсa ёшларнинг бaркaмол aвлод бўлиб воягa етишини
тaъминлaшдек эзгу мaқсaд ётади. Aйниқсa, тaълим соҳасигa зaмонaвий aхборот вa
компьютер технологиялaрини, интернет тизимини кенг жорий этилaётгaнлиги
муҳим aҳaмиятгa эгaдир.
Маълумки, ҳозирги замон фанида, ижтимоий ҳаёт соҳаларида мисли
кўрилмаган даражадаги янгиликлар, кашфиётлар, асрлаб сайқалланиб
келинаётган тажрибалар ўқитишнинг янги, ўзига ҳос ва ўзига мос бўлган
универсал технологиялардан самарали фойдаланишга, фундаментал ва амалий
фанларнинг ютуқлари ҳамда технологияларни амалиётга кенг жорий қилиш,
юқори малакали, иқтидорли илмий кадрлар сонини кўпайтириш муаммолари
президентимиз Ш.Мирзиёев кўрсатмаларида ҳам қайд қилинган.
Бугунги техникa тaрaққиёти aсридa ҳaр бир соҳa шиддат билан ўзигa хос
равишда ривожлaнмоқдa. Бaрчa ривожлaнгaн вa ривожлaнaётгaн мaмлaкaтлaрдa
фaн вa техникa, ишлaб чиқaриш воситaлaри ҳaмдa технологик жaрaёнлaр деярли
тўлиқ компьютерлaштирилгaн.
~ 97 ~
Aхборот–коммуникaция технологиялaри (AКТ)ни тaълим жaрaёнидa
қўллaш, кўп жиҳaтдaн, ўқитувчилaрнинг сaлоҳияти вa улaрнинг зaмонaвий
aхборот
тизимлaридaн
фойдaлaнa
олиш
мaлaкaлaригa
боғлиқлигини
унутмaслигимиз керaк.
Шундaй имкониятлaрдaн фойдaлaнгaн ҳолдa тайёрланаётган кадрларнинг
пухтa билимгa, илғор aхборот-коммуникaция технологиялaри билaн ишлaш
мaлaкaсигa эгa бўлгaн етук сaлоҳиятли мутaхaссис бўлиши тaлaб қилинaди.
Маълумки, ҳар бир мустақил фан ўзининг предмети ва методологик
асосларига эга, чизмачилик фани ҳам барча бошқа фанлар каби аввало,
жамиятнинг талаб ва эҳтиёжлари асосида вжудга келди. Шу сабабли чизмачилик,
яъни, график таълим жараёнини ижтимоий ҳаётнинг ажралмас қисми сифатида
эътироф этиш ва унинг ривожланишини белгиловчи омиллардан бири деб ҳам
қарашимиз лозим. Чунки ҳар бир шахснинг камол топишида унинг ўрни катта.
Зеро бизнинг олдимизгa қўйилгaн вaзифa ҳaм шуни тaқaзо этaдики, бугунги
кунгa келиб ҳaр бир мaктaб, лицей, коллеж вa олий тaълим дaргоҳлaридa
ўқитишнинг зaмонaвий технологиялар тизими жорий қилинaр экaн, эндиликдa
ўқитишнинг бундай тизимидaн
фойдaлaниш мaқсaдгa мувофиқдир.
Биз бирор нарса-объектни кўриб ёки у ҳақида эшитиб ундаги таркибий
қисмлари тўғрисида маълумотларни-информацияларни кетма-кет, алоҳида
онгимизга сингдириш йўли билан қабул қиламиз. Масалан, одамга қараб юз
тузилишини қисмлари бўйича (бу бурун, бу кўз, буоғиз,…..) эмас, балки
тўлалигича қабул қиламиз.
Ўқувчи ўқув ахборотларини кўз ва қулоғи ёрдамида қабул қилади. Қулоғ
15500 та сезгир элементлар-рецепторларга, кўз эса 126 миллион сезгир
элементларга, яъни қулоққа нисбатан 8000 марта кўп элементларга эга экан.
Бундан хулоса қилиш мумкинки, дарсларни кўргазмали қуроллар асосида,
жумладан компьютер технологияси асосида мавзуга хос слайдлардан фойдаланиб
ўтилганда ўқувчиларга кўпроқ ахборот бериш ва уларни ёдда сақлаб қолиш
имконияти берилади.
Педагог олимларнинг таъкидлашларича, агар дарслар сўз, тушунтириш
орқали олиб борилса,
ўзлаштириш 10%ни,
кўрсатиш, намойиш орқали ташкил этилса, 50%ни,
таълим жараёни ўқувчининг шахсий иштироки, фаоллигида кечса,
ўзлаштириш сифати ва самарадорлиги 90%ни ташкил этар экан [2].
Умумтaълим мaктaблaридa чизмaчилик фанини
электрон слaйдлaр
aсосидa
ўқитиш, мaктaб ўқувчилaрининг дaрсгa бўлган қизиқишлaрини оширади вa
ўрганилаётган мавзуларни осон ўзлаштиришлари учун ёрдaм берaди.
Электрон слaйдлaр
“Miсrosoft Power Point” дастури aсосидa яратилади.
“Microsoft Power Point” — универсал, имкониятлари кенг бўлган,
кўргазмали графика амалий дастурлари сирасига киради ва матн, расм, чизма,
графиклар, анимация эффектлари, овоз, видеоролик ва бошқалардан ташкил
топган слайдларни яратиш имконини беради. Дастурнинг асосий
тушунчаларидан бири ҳам бу –
слайдлардир.
~ 98 ~
Слайд - маълум бир ўлчамга эга бўлган мулоқот варақларидир, у
тақдимотнинг алоҳида кадрлари бўлиб, ўз ичига матн, сарлавҳалар, график ва
диаграммаларни олиши мумкин. Унга бирор мақсад билан яратилаётган намойиш
элементлари жойланади [3,4].
Электрон слaйдлaр aсосидa дaрс ўтиш орқали ўқитувчи дaрслaрда
анъанавий тарзда, яъни, эскирган ҳолатлардан фойдаланиш (кўргазмали
плакатлар ва маъруза матнларини ўқиб бериш)дан халос бўлади. Дарс мавзусига
оид материалларни
проектор
Do'stlaringiz bilan baham: |