11-sinf biologiya imtihon savollari javoblari bilet-1

Oksidlanish-qaytarilish funksiyasi
tirik organizmlarda sodir bo‘ladigan kimyoviy moddalarning
oksidlanishi va qaytarilishi jarayonlarida aks etadi. Masalan, fotosintez jarayonida karbonat angidrid gazi
uglevodgacha qaytarilsa, nafas olish jarayonida esa uglevodlar karbonat angidrid va suvgacha oksidlanadi.
Xemosintezlovchi temir bakteriyalari faoliyatida temir atomining oksidlanish darajasi o‘zgaradi.
 
BILET-15 
1. Hayvonlarning nafas olish organlari evolyutsiyasi haqida ma’lumot bering. 
2. Ekologik piramida qoidasining mohiyatini aytib bering. Ekologik piramidalarning qanday turlari bor? 
Ularning hususiyatlarini tushuntiring. 
3. Laboratoriya ishi.
Tirik organizmlarda irsiyat va o‘zgaruvchanlikni o‘rganish. Kolorado qo‘ng‘izlaridagi 
o‘zgaruvchanlikni o‘rganish.
1-savolga javob
. 
Nafas olish barcha tirik organizmlarning hayoti uchun muhim jarayon sanaladi. Tirik organizmlarning
ya
shash muhiti anaerob (kislorodsiz) va aerob (kislorodli) bo‘lishi ma’lum. Evolutsiya davomida dastlabki 
tirik organizmlar anaerob sharoitda yashagan, moddalar almashinuvining kislorodsiz parchalanish
bosqichidagi kabi glikoliz va bij
g‘ish natijasida hosil bo‘ladigan kam miqdordagi energiya hisobiga
yashagan.
Atmosferada kislorod miqdorining ortishi kislorod bilan nafas oluvchi organizmlarning paydo
bo‘lishiga sabab bo‘ldi. Kislorod bilan nafas olish hisobiga mod
dalarning oxirigacha parchalanishi va hosil
bo‘ladigan energiya miqdorining ortishi evolutsiya jarayonini tezlashtiradi.
Bir hujayrali organizmlar va
tuban tuzilgan ko‘p hujayralilarda maxsus nafas olish a’zosi bo‘lmaydi. Ular butun 
tana yuzasi orqali
suvda erigan kislorodni diffuziya yo‘li bilan qabul qiladi. Keyinchalik nafas olish vazifasini suvda
yashaydigan hayvonlarda jabralar, quruqlikda yashovchi hayvonlarda traxeya naylari va o‘pkalar bajaradi.
Suvda hamda quruqlikda yashovchilarda teri, qushlarda esa havo xaltalari ham nafas olishda ishtirok
etadi. Organizmda kislorodni tashish vazifasini maxsus oqsillar bajaradi. Tuban umurtqasizlarda bunday
oqsillar plazmada, yuksak umurtqasizlarda esa alohida hujayralarda joylashadi. Xordalilarda bunday vazifani
qonning shaklli elementlaridan biri
–
eritrotsitlar tarkibidagi gemoglobin bajaradi.