Urmaiov N. J., R o ‘ziyev O. A., Gulmatov J. Q., Berdiyev S. R. Qishloq xo‘jaligiiqtisodiyoti «tafakkur»

TM Rs = -- V *
-Jtioo 
M M Rns
Bunda: 
TBMR
- tarmoqda band boigan mehnat resurslarining umumiy soni;
Rus
- mamlakat miqyosida mehnat resurslarining umumiy soni.
Ushbu ko‘rsatkichlar yordamida qishloq xo‘jalik tarm ogida band 
boigan mehnat resurslarining mamlakat mehnat resurslari umumiy sonidagi 
salmog'i aniqlanib, tahlil qilinishi mumkin. Mazkur ko‘rsatkich tarmoqdagi 
mehnat resurslarining mehnat unumdorligiga baho berishda ham foydalanilishi 
mumkin. Masalan, qishloq xo'jaligi intensiv rivojlangan mamlakatlar (AQSh, 
Gollandiya, Isroil va boshqalar) qishloq xo‘jaligi tarmog‘ida mamlakat mehnat 
resurslari umumiy sonining atigi 4-7 foizi mehnat qiladi. Ularda tarmoq 
moddiy-texnika bazasining mustahkamlanishi, zamonaviy texnologiyalardan 
foydalanilishi natijasida mehnat unumdorligining yuqori bo'lishiga erishilgan. 
Ularda qishloq xo'jaligida faoliyat ko‘rsatayotgan har bir kishi 120 nafargacha 
kishini qishloq xo‘jalik mahsulotlari bilan ta'minlamoqda. 
Respublikamiz 
miqyosida bu ko‘rsatkich darajasi hozirgi davrda ancha yuqori, uni 
pasaytirishga alohida e'tibor berilmoqda. Qishloq xo‘jaligidan bo'shayotgan 
mehnat resurslarini ish bilan ta'minlash uchun qishloq joylarda tadbirkorlikning
120
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

boshqa shakllarini, sanoat va xizmat ko‘rsatish tarmoqlarini rivojlantirish 
lozim.
Mehnat resurslarining ish bilan ta'minlanmagan qismi ishsizlar 
hisoblanadi. Qonuniy jihatdan ishsiz hisoblanishi uchun ular tumanlardagi 
bandlikka ko‘maklashish markazlariga murojaat etishi zarur. Bandlikka 
ko‘maklashish markazi murojaat etgan ishsizlami belgilangan tartibda 
ro‘yxatga olib, ularga mutaxassisligi bo'yicha ish topib bera olmasa, ularga 
ishsiz maqomini beradi. Ishsiz maqomini olgan fuqaro esa ijtimoiy jihatdan 
himoyalanishi uchun unga belgilangan miqdordagi mablag1 ma'lum davr 
mobaynida berib boriladi.
Bandlikka ko'maklashish markazlari ish bilan ta’minlanmaganlarga 
tumandagi imkoniyatlami e'tiborga olgan holda malakasini oshirish yoki 
kasblarini o‘zgartirish bo‘yicha tadbirlarai amalga oshiradi. Shular natijasida 
ulaming ish bilan ta’minlanishi yaxshilanadi. Bu esa mehnat resurslaridan 
foydalanish koeffitsiyenti yuksalishini ta'minlaydi.
Qishloq hududlarida ishlab chiqarish kuchlarining rivojlantirilishi 
tarmoqdagi mehnat resurslarining ma’lum bir qismini sanoat va boshqa 
tarmoqlarga o‘tishiga ta’sir etmoqda. Shu orqali qishloq joylardagi mehnat 
resurslarining ish bilan ta'minlanganlik darajasi oshirilmoqda.
Tarmoqda mavjud bo‘lgan mehnat resurslarini ishlab chiqarishga jal'o 
etish, ulaming mehnatlari unumdorligini yuksaltirishda moddiy hamda 
ma'naviy rag'batlantirishning, ya'ni ularning mehnatlariga yarasha haq to'lash, 
yaxshi ishlaganlami esa rag‘batlantirishning ahamiyati ulkan. Hozirgi bozor 
munosabatlari sharoitida mamlakatimiz miqyosida mehnatga toianadigan ish 
haqining eng kam miqdori belgilanadi. Uning yuqori darajasi esa 
xo‘jaliklaming iqtisodiy imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda hamda ishchi- 
xizmatchilaming qobiliyatlariga, imkoniyatlariga va tashabbuskorligiga qarab 
belgilanadi.
Statistik m a’lumotlarga ko‘ra, 
2008-yilda 
iqtisodiyotda band 
bo‘lganlar soni 11035,4 ming kishini tashkil etib, 2007-yilga nisbatan 2,8 
foizga oshgan. Iqtisodiyotda band bo'lganlar sonining o‘sishi noishlab 
chiqarish sohasida band bo'lganlar sonining 3,2 foizga, moddiy-ishlab 
chiqarish sohasida band boiganlaming 2,6 foizga o'sishi natijasida yuz bergan. 
Bu respublikamiz hukumati tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikka 
keng y o i ochib berilishi, shuning asnosida aholining bandligini oshirishga 
qaratilgan iqtisodiy islohotlaming izchillik bilan amalga oshirilayotganligidan 
dalolat beradi.
Surxondaryo viloyatida ham aholining asosiy qismi qishloq joylarda 
istiqomat qiladi. Aholini ish bilan ta'minlash bo‘yicha chora-tadbirlami amalga 
oshirayotganda ushbu holatga e'tibor berish lozim.
121
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Surxondaryo viloyatida 2010-yil 1-yanvar holatiga aholi soni 2082,3 
ming nafami tashkil etgan bo‘lib, mehnat resurslarining soni 1158,8 ming 
nafarni tashkil etgan. Bundan 792,8 ming nafari iqtisodiy faol hisoblanib, 366,0 
ming nafari esa iqtisodiy faol bo'lmagan aholidan iborat. Iqtisodiy faol 
aholining 754,0 ming nafari ish bilan ta'minlangan bo‘lib, shulardan 462,3 
ming nafari iqtisodiyotning rasmiy sektorida, 275,1 ming nafari iqtisodiyotning 
norasmiy sektorida band boiganlami tashkil qiladi. Iqtisodiy faol aholining 
38,8 ming nafari yoki 4,9 foizi ishga joylashtirishga muhtoj, ya'ni band 
boimagan aholini tashkil etib, shundan 1628 nafari bandlikka ko'maklashish 
va aholini ijtimoiy muhofaza qilish markazlari hisobida turganlami tashkil 
etadi.
Surxondaryo viloyatida aholini ish bilan ta'minlash bo‘yicha ishlar 
izchil amalga oshirib kelinmoqda. Jumladan, Mehnat va aholini ijtimoiy 
muhofaza qilish bosh boshqarmasining ma’lumotlariga ko‘ra, 2009-yil 1- 
yanvar holatiga xizmatlar sohasi va servisni rivojlantirish maqsadli kompleks 
Dasturlarini 
amalga oshirish doirasida chorvachilik va kasanachilik 
yo'nalishida viloyat bo'yicha 44,3 ming ish o'rinlari tashkil qilingan.
Qishloq xo‘jaligida mehnatning unumdorlik darajasi so‘nggi yillarda 
yuksalmoqda. Uning oshishiga tarmoqda ekiladigan ekinlar asosiy qismining 
hosildorlik 
darajasi 
oshganligi, 
chorva 
mollari 
mahsuldorligining 
yaxshilanganligi ta'sir etgan. Mehnat unumdorligi darajasining oshishiga 
qishloq xo‘jalik mahsulotlari baholarining oshishi ham ta’sir etmoqda. Lekin 
baholar oshishiga nisbatan mehnat unumdorligining oshish sur’ati yuqori. 
Chunki qishloq xo‘jalik xodimlarining mehnatga bo'lgan munosabatlari 
o‘zgarmoqda.