Abdulla sher axloqshunoslik

е<
C P2 85HOH C  И н д и й ск а я ф и л о с о ф и я . В 2 -х т о м а х , Т . 1. С П б ., «С тик с»,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

egasi sifatida kelib ch iqish i b ra h m a n boM magan o d am larg a ha 
q o ’llaganlar. Bu oqim lar o‘rtasidagi shu kabi o'xshashliklarm juda ко plab 
uchratish m um kin. C hunki ularning h ar ikkisi ham bir m anbaga
brahm anchilikka asoslanadi.
Oadimgi H ind axloqshunosligi Qadimgi Xitoyda ham о ziga xos 
m avqe egalladi. Ayniqsa buddhachilik keng yoyildi. Lekin u yerda yana 
ikki axloqshunosiik y o ‘nalishi katta aham iyatga va qamrovga ega edi.
U lardan biri daochilik. 
. 
, ,
Daochilik. 
D ao chilik t a ’lim o tin ing asoschisi Lao-szi (m ilo d d a n
avvalgi V I - V asrlar), yirik nam oyandasi 
C h j u a n - s z i
(m iloddan avvalgi 
369—286-yillar) hisoblanadi. Lao-sziga nisbat beriladigan «D ao de szin» 
kitobida daochilikdagi asosiy yo ‘nalishlarning m ohiyati aks etgan. «D ao
- h a m m a n a rsa d a n ustu n» , «ildiz», «Yer va O sm onnm g onasi», 
«dunyoning ilk asosi», «szi» esa m oddiy asos, dao «de»ni 
™211Д m 
undan yaratadi. Shuningdek, «dao» yo‘l m a’nosini ham anglata 
1
. « ao 
de szin»ni «Fazilat yo ‘li» deb ham atash m um kin.
Inson mavjud olam kabi dao qonunlari asosida vujudga b l g a n , u 
tabiatning bir qism i, uning vazifasi fazilat (de) yo‘hdan b o nsh . H ar 
qanday su n’iy aralashuv, tabiatning muvofiqlik tartibini о zgartm shga 
intilish - odam lar uchun halokatli; barcha yovuzhklarning, S0n; Sc™ 0baxtsizliklarning m anbai tabiat joriy etgan qonunlardan chekinishda 1Г 
«Osm on va Yer insonparvarlik xususiyatiga ega bo‘lmagam uchun barcha 
mavjudotga o ‘z hayoti bilan yashash imkonini beradi. Komil donishm and 
insonparvarlik xususiyatiga ega b o ‘lmagani 
u c h u n
xalqqa о z hayoti 
b ilan yashash im konini b eradi», - deb yozadi Lao-szi . D em
, 
birovlarning ishiga aralashm aslik fazilatdir. Shu sababli uning nazdida 
faoliyat - daoga qarshi qaratilgan va xalqqa zarar keltiradi, uning asosiy 
axloqiy tam oyili «uvey» - faoliyatsizlik; donishm and kishining <bu - kurashsiz faoliyat. Lekin bu kurashsiz faoliyat aslida tabiatga 
qarshi b o ‘lm agan faol xatti-h arak at, faqat daoga xos, tabiat q o n un lan ga
Ш°АуЫ> paytda, Lao-szining fikricha, donishm and bilimini oshira borib, 
uni odam larga tarqatm aydi, faqat xalqning farovonligi uchun ish atadi 
chunki xalqning bilim i kuchli b o ‘lsa, uni boshqanb bo lmaydi. U ning 
yem agini to tli, kiyim ini chiroyli, uy-joyini tinch, hayotini quvonchli 
qilish kerak, xolos. Ana o ‘sh a n d a, y a ’ni ilm -tan taraqqiy etm asa,