Bobur mirzoning hayoti va faoliyatiga oid mavzular ummonday cheksiz. Bu ummonda o‘nlab, yuzlab adabiy kemalar suzishi mumkin

www.ziyouz.com kutubxonasi 
299
— Butun mamlakatida may ichish man etilmishdir. Bobur mirzoning o‘zi ham «minba’d 
ichmaymen», deb butun el oldida tavba qilibdirlar. Bazmlari ichkiliksiz... muzdakkina! 
Ko‘chkinchixonning elchisini ko‘ngilsizlantirgan bu yangilik Xondamirning ruhini ko‘tardi. 
Husayn Boyqaroni va uning o‘g‘illarini ichkilik balosi qay darajada xarob qilgani hali 
mavlononing esidan chiqqan emas edi. Bundan to‘qqiz yilcha burun Bobur Hirotga 
ikkinchi marta borganda Xondamir uning ham mayxo‘rlikka ruju qila boshlaganini 
ko‘rgan, «Nahotki, bu nodir siymo ham boshqa ko‘p temuriylar singari iste’dodini 
ichkilikka boy bersa!» deb tashvishlangan edi. Elchining hikoyasi uning mana shu 
tashvishini tarqatib yubordi. 
Xondamir bu uzoq va mashaqqatli safarga Boburni orqa qilib chiqqan edi. Yoshi ellikdan 
oshayotgan olim bu uzoq yurtlardan Hirotga sog‘-salomat qayta oladimi, yo‘qmi, hali o‘zi 
uchun qorong‘i edi. U Bobur tufayli mana shu qorong‘ilikni bo‘yniga olib kelmoqda edi. 
Endi yo‘llarda Boburning irodasi va aql-zakovatidan dalolat beradigan nimaiki uchra-sa, 
hammasi mavlononing qalbidagi mash’um qorong‘ilikni quvayotganday bo‘lar va yorug‘ 
bir istiqbolga ishonch uyg‘otar edi. 
Xondamir Agraga kelib kirganda daryo bo‘yiga qurilgan Hasht Bihisht va Zarafshon 
bog‘larini, marmarlariga chiroyli gullar solib ishlangan tosh imoratlarni, tomlari maysalar 
bilan bezangan tillakori tolorlarni*, chaman-chaman gullari ko‘zni qamashtiradigan 
gulzorlarni ko‘rdi. Bu ulug‘vor go‘zalliklar mavlononing kela-kelguncha ko‘rgan va 
eshitganlariga qo‘shildi-yu, u Boburni avvalgidan boshqacha favqulodda qudratli bir 
qiyofaga kiritib tasavvur eta boshladi... 
_________________ 
* T a x m a s i I — Shoh Ismoilning o‘g‘li. 1524-yilda Shoh Ismoil vafot etgach, Taxmasi uning o‘rniga shoh bo‘ladi. 
* T a m g‘ a — qo‘shimcha daromad solig‘i. 
* B a n i b a sh a r — odam farzandi. 
* T o l o r — shiypon.
* * * 
Lekin Bobur so‘nggi yillarda ko‘p kasal bo‘lib, juda ozib ketgan, jussasi xiyla kichrayib 
qolgan edi. Xondamir uning o‘zini qanchalik oldirib qo‘yganini Sekri tog‘iga sayrga 
chiqqanlarida oftob yorug‘ida juda aniq ko‘rdi. Bobur Sekri tog‘ining mo‘’jazligi va tekis 
joyga tushganligi O‘shdagi Buratog‘ni eslatishi haqida gapirar, tog‘ etagidagi ko‘l ichiga 
qurilayotgan toshsupani qo‘li bilan ko‘rsatar, pastda qulf urib o‘sgan yam-yashil bog‘ va 
daraxtlar orasidan ko‘rinib turgan yangi imoratlar qanday barpo bo‘lganini hikoya qilardi. 
Xondamir esa uning suyagi bo‘rtib qolgan ozg‘in yuziga, ko‘z atroflari va peshonasidagi 
qavat-qavat ajinlariga, uyqusizlikdan ichiga botib ketgan qovoqlariga qarab, ich-ichidan 
unga kuyunar edi. 
Tog‘dan ko‘l tomonga tushib borayotganlarida Bobur Xondamirning bu kuyunishini 
sezganday bo‘lib: 
— Mening taqdirim g‘alati, mavlono, — dedi. — Atrofimni obod qilganim sari o‘zim so‘lib 
bormoqdaman. 
— Unchalik emasu... har qalay, o‘zingizga ham ko‘proq g‘amxo‘rlik qilishingiz 
zarurmikin? 
— Zarurlikka zarur. Lekin mamlakat qanchalik ulkan bo‘lsa, uni idora etish shunchalik 
qiyinlashar ekan. Men zo‘r bir davlat tuzish maqsadini zimmamga olganimda buning 
qanchalik mushkul ekanini tasavvur qilmagan ekanmen. Tunu kun mehnat, tashvish, o‘t, 
olov... Xuddi harakatdagi vulqonlar orasiga tushib qolgandekmen. Ko‘zlagan maqsadim 
amalga oshguncha umrim yetgaymi, yo‘qmi, bilmaymen. 

---

Yulduzli tunlar (roman). Pirimqul Qodirov