“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Fridrix Nitsshe
(1844–1900) borliqning ikki asosi: dionisiycha hayotiy asos va apolloncha 
bir yoqlama-intellektual asosni ajratgan va haqiqiy madaniyat bu asoslarni muvozanatga solishga 
harakat qilishi lozim, deb hisoblagan.Evropa madaniyati mazkur idealni ro‘yobga chiqara olmadi 
va inson borliq deganda stixiyali shakllanishni emas, balki tartibga solinganlikni tushunib, o‘z 
mavjudligining asosiy negizlaridan uzoqlasha boshladi. Vaholanki, hayot abadiy harakat va 
shakllanishdan iboratdir. Hayotning mazmun va mohiyati hokimiyatga intilishda namoyon 
bo‘ladi. Bunday intilish butun tiriklikka xosdir. Unga intellektning hukmronligi, o‘z yaqiniga 
muhabbatni targ‘ib qiluvchi axloq va tenglikni e’lon qiluvchi sotsializm monelik qiladi. 
Bularning barchasi qullar axloqini tashkil etadi. To‘ralar axloqi esa hayotning qimmati, odamlar 
o‘rtasidagi tengsizlik hamda kuchning hukmronligiga asoslanishi lozim. Nitsshe «Xudo o‘ldi» 
degan tezisni ilgari suradi. Ushbu tezis yangicha axloqni shakllantirish zarurligini 
anglatadi.To‘ralar axloqining sub’ekti sifatida o‘ta qudratli inson amal qiladi. U oliy biologik tur 
hisoblanadi. Odam maymundan qanday tarqalgan bo‘lsa, o‘ta qudratli inson ham odamdan 
shunday tarqaladi. U tayyor tur sifatidagi inson tabiatiga xos bo‘lgan jihatlarni o‘zidan soqit 
etadi. O‘ta qudratli inson hayotni kurash sifatida idrok etishga va o‘zini tinimsiz o‘zgartirish 
yo‘lida harakat qilishga qodir. Nemis faylasufi, irratsionalizm vakili, hayot falsafasi asoschisi. 

---

O‘ta qudratli inson g‘oyasiga «abadiy qaytish» konsepsiyasi qarshi turadi. Nitsshe fikriga ko‘ra, 
voqealarning ehtimol tutilgan kombinatsiyalari soni cheklangan, vaqt esa cheksizdir, shu sababli 
barcha voqealar takrorlanishi lozim. Umuman olganda, Nitsshening falsafiy tizimi o‘zining 
ziddiyatlarga to‘laligi bilan ajralib turadi, shu tufayli ham u turlicha tushuniladi va talqin 
qilinadi. Nitsshe falsafasi XX asr falsafasining turli yo‘nalishlari: hayot falsafasi, pragmatizm va 
ekzistensializmga ulkan ta’sir ko‘rsatdi.