Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

Anda ftushirvon kerak boqqay,
Bos'nini erg‘alib ovuch qoqqay.
340

---

Chun qilib yod о ‘z ado/atidin,
Mutag 'ayyir bo 'lub xijolatidin.
Dostonning 
o ‘ninchi 
bobi 
“XamsaMning 
avvalgi 
dostonlarida keltirilmagan Bilqisi 
Soniy -
Xadichabegim
madhiga bag‘ishlangan. Bu holat tasodifiy bo‘lmay, shoir sulton 
Husayn Boyqaro saroyida alohida nufuzga ega bo’lgan malika 
Xadichabegimni 
ta'riflash 
orqali 
shoh 
Bahrom 
yonidagi 
Diloromga ishora qiladi, bu uning shoh taqdirida muhim o ‘rin 
tutganligiga ishora edi. Navoiy talrneh san'ati vositasida 
Xadichabegimni payg‘ambarlar ayollari Sorai Uzmo (Ibrohim 
payg‘ambarning rafiqalari) va Xadichai Kubro (Muhammad 
(s.a.v)ning ayollari)ga o ‘xshatadi. Navoiyning yozishicha, uning 
go‘zalligidan sunbul va nargis gullari tashvishda, nargis uyatda. 
Shuningdek, Navoiy Xadichabegimning ikki farzandi Muzaffar 
Mirzo va Shoh G ‘arib Mirzo (Shoir G ‘aribiy) haqida ham 
to‘xtalib o ‘tib, ulami ikki saodatli yulduz, ulaming onasini oy-u 
quyoshga o ‘xshatadi:
Oy-u кип yo ‘q agarchi monanding,
Ikki sa'd ax tar ikki farzanding.
11-bob Bahrom tarixi 
haqidadir. Navoiy Bahromni 
sosoniylar hukmdori Yazdijurdning o ‘g‘li bo ‘lsa-da, otasidan 
farqli ravishda ezgu ishlar bilan shug‘ullandi, otasi nimani 
buzgan bo ‘lsa, u barchasin qaytadan tuzdi deydi:
Har ne id buzdi, bu borin tuzdi,
Bu borin tuzdi, har ne ul buzdi.
Kimni о 'Iturdi ul qilib majruh,
Bu qo ‘yub marham, о ‘Idi jismig a ruh.
Navoiy salaflar bo'yicha shoh Bahrom tarixini qisqacha 
bayon etib, endi men aytadigan qissa avvalgilaridan farq qiladi 
deydi va Allohga shukrona keltirib, Bahrom qissasini boshlaydi.
341

---

A.sosiy voqealar o ‘n ikkinchi bobdan ibtido topadi. Yetti iqlim 
shohi bo‘lgan Bahrom ov qiiib yurib, rassom Moniyni uchratib 
qoladi. M oniy Chinda tengi yo‘q bir go‘zal Dilorom haqida xabar 
berib,, o'zi chizgan suratni shohga taqdim etadi. Shoh suratni 
ko'rishi 
bilan 
Diloromga oshiq 
bo‘lib qoladi 
va 
Chin 
mamlakatining bir yillik xirojini to‘lab, qizni saroyga keltiradi, 
Shundan keyin Bahrom qizga butunlay mahliyo bo ‘lib, davlat, 
mumlakat ishlarini unutadi, kayf-safoga berilib ketadi. Natijada 
saltanat-u mamlakatda tartibsizliklar boshlanib, xalq orasida 
shikoyat va norozilik kuchayadi, shaharlar vayronaga aylanadi:
Ish angayettikim b u yanglig' shoh,
Mulk ishidin etnas edi ogoh.
Boqmayin mulk ila sipoh sori,
Qilmayin may I dodxoh sori...
Firdavsiy “ Shohnoma”sida tasvirlanganidek, ovda kiyik 
hodisasi yuz beradi. Dilorom Bahromning merganlik mahoratini 
“mashqning na'ajasi”, 
- deb aytadi. Shoh mastlikda qizning 
oyoq-qo‘lini o ‘z sochlari bilan bog‘lab, biyobonga tashlab 
kelishni 
buyuradi. 
Ertasi 
g‘azab 
va 
mastlik 
larqab, 
afsuslanganidan keyin, uni o ‘zi borib izlaydi, lekin topa olmavdi. 
Hijron azobidan o ‘zini butunlay yo‘qotadi:
Joni ikki halo arosinda,
Mo
V 
ikki ajdaho arosinda.
Ne о ‘luk erdi, ne tirik soni,
Bo ’Imas erdi tirik demak or/i.
Shohning ahvoli og‘irlasha boradi. Navoiy bu o ‘rinda shoh 
Bahromda endi 
chin ma’noda oshiqlik sifatlari 
paydo 
boiayotganligiga e'tibor qaratadi, zero ruhiy iztiroblar va hijron 
dardi ishqning ortishiga sabab boMadi. Iztirobdan o ‘zini butunlay 
yo‘qotgan Bahromning avval falakka, so‘ng xalqi va qo‘shiniga 
murojaat qilib, notavon jonini bu azoblardan qutqarishini so‘rab 
chekkan faryodlari dostonning 16- va 17-boblarida nihoyatda 
ta’sirli tarzda ifodalanganligini ko‘ramiz:
342

---