Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

Dedikim: ishq о 'tidin de fasona!
Dedi: kuymay kishi topmas nishona.
baytida “o ‘t” va “kuymoq” so ^lari asosida tanosub san'ati 
yasalganligini ko ‘rsak, keyiogi baytda “a” unlisining takrorlanishi 
asosida 
vujudga 
kelgan 
assonans 
badiiy 
vositasining 
qoilanilganligini ko’ramiz.
Dedikim: kuymagingni ay la ma’lum,
Dedi: andin erurjoh ahli mahrum...
Xusrav savol-javobda ham, jism oniy harakatlarda ham 
Farhodni yenga olmaydi, chunki dunyoviy kuch ilohiy qudratni 
yengishi mumkin emas cdi. Shunda u makkorlik y o ‘liga o'tadi: 
yosuman kampir vositasida Farhodning o‘limiga erishadi.
Navoiy lilidan Farhodning o ‘limi munosabati bilan aytilgan
Vujudin о ‘rtab ui so ‘zu gudozi
Haqiqatqa badal bo ‘Idi majozi,
degan iqrormi Alloh jamoliga yetisbgan islKj ahli haqidagi 
ma'naviy xulosa deyish mumkin. Quyidagi misralarda shoir 
fikrini yanada kuchaytirganligini, Farhod timsolida ilgari suriigan 
qarashiarini oydinlashtirganini ko ‘rish mumkin:
Baqo shahrida sultonliqqa yetti,
ffaqiqat mulkida xonliqqa yetti.
Doston 
poetikasidagi 
muhim jihatlaridan 
bin, 
undagi 
dramatizm, yuqori darajadagi pafosdir. Alisher Navoiy Farhod 
obraziga alohida yondashgani uning h issiyotlarini yoritisbda 
yanada ko‘proq seziladi. Shoir Farhodning o iim i oldidan
315

---

chekkan iztiroblarini (49-bob) bayon qilish orqali asarning asl 
mohiyatini ma'lum qilgan, bu nuqtadagi dramatizm, fojiaviylik 
o ‘ziga xos lirizmga uyg‘unlashib ketgan. Aynan shu o ‘rinda 
Farhodning o ‘limi yuz beradi. Bobning avvalida Farhod o ‘z 
holini bayon qiladi, ishq y o iid a chekkan iztiroblarini aytib falak
- taqdir bilan suhbatga kirishadi, so‘ng unga bir qancha vaqtdan 
buyon hamroh va munis bo‘lib qolgan parranda, hayvonlarga 
vidosini aytadi, boshidan o‘tgan voqeaiami qisqacha so‘zlab 
beradi, tong shamoliga murojaat qilib, ota-onasiga o‘zi haqida 
xabar berishini iltimos qiladi. Mazkur motiologda Farhod 
Xusravdan ozor chekkani haqida ham to ‘xtaladi. Xusrav o ‘z 
qilmishlari uchun jazosini olishini so ‘raydi. O bz holatini shu 
tariqa bayon qilgach, ishq uning butun jonu jism ini kuydiradi 
hamda Farhod dunyodan ko‘z yumadi:
Qilib jononi о tin tilga ta'lim,
Tutub jonon otin, jon etti taslirn.
Mazkur o ‘rinda Farhodning “jonon otini tutub” jon berishi 
asar g ‘oyasini aniqroq tushunishga yordam beradigan nuqta 
boMib, bu tasavvufdagi solikning oMimi Haq zikri ila kechishini 
bildiradi.
Dostonning 52-bobida qalamga olingan voqealar asar 
mazmunini yanada kengroq ochib beradigan lavha hisoblanadi. 
Unda shoir Shirin o ‘lgan kuni qirq nafar ahli tariqat bir xil tush 
ko‘rganini ma'lum qilgan. Tushlarida jannat namoyon bo‘lgan va 
jannatda osmon qadar ulkan qasrda Farhod va Shirin taxt uzra 
o ‘tirgan ekanlar. Ulaming atrofida esa ota-orialari va barcha 
yaqinlari ham bo‘lib, bu oshiq va ma'shuqning sharofati tufayli 
amalga oshgan edi. Jannat farishtasi Farhodning ishq y o iid a
dunyo taxti va sultonligidan voz kechgani uchun unga shunday 
ulkan martaba nasib qilgani haqida xabar qiladi.
Mazkur tushni qirq nafar valiy zot ko‘rgach, bo‘lib o ‘tgan 
voqea butun olamga ma'lum qilinadi. Farhodning boshqa 
yaqinlari - Farhod va Shirin o ‘limida aybdor bo‘lganlami 
jazolaydilar. Bu ishlami tugatgach, Farhod va Shirin qabri ustida 
mujovir b o lib qoladilar.
316

---

Doston xotimasi ikki bob (53-54) dan iborat bo‘lib, 53-bob 
Sulton 
Husayn Boyqaroning o ‘g‘li shahzoda Abulfavoris 
Shohg‘arib Mirzo madhi va unga bag'ishlangan bir necha 
nasihatni o ‘z ichiga oladi. Navoiy Shohg'arib Mirzoga kamolotga 
erishish yo41ari haqida gapirar ekan„ shahzodaga lskandar 
Zulqamayn, Mirzo UIug‘bek kabi hukmdorlami ibrat qilib 
ko‘rsatadi. Eng muhim ilmlar sifatida fiqh, hadis va tafsirni 
egallash zarurligini uqtiradi, shuningdek tibbiyot va hikniat ilmini 
ham o ‘rganishni tavsiya etadi:
Shah uldurkim shiori ilmi dindur,
Nedinkim ilmi din ilm ul-yaqindur...
Bu din ilmiki xomam qildi tahrir,
Erurfiqh-u hadis-u so 'ngra tafsir...
Valekin tibb-u hikmat ham erur xo Ъ
Ki, sihhatdur kishi jismida matlub.
Yakuniy bobda Navoiy Farhod timsolini o ‘z zamonasidagi 
barcha shahzodalarga ibrat hamda o ‘mak qilib ko ‘rsatadi.
“Farhod va Shirin" ishqiy sarguzasht dostonlar uchun 
m o‘ljallangan 
hazaji musaddasi mahzuf
vazni (ruknlari va taqti'i: 
mafoiylun mafoiylun fauvlun 
V
------
V
---------
V
— ) da yozilgan.