Toshkent moliya instituti moliya-iqtisod

 

                                           

44

 O’zbekiston  Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2012-yilda  mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy 

rivojlantirish yakunlari hamda   2013-yilga mo’ljallangan  iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor  yo’nalishlariga 

bag’ishlangan  Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi.  Toshkent.; - Xalq so’zi, 2013.01.19 № 13 (5687). 

 

---

72 

 

Xulosa 

O'zbekiston  Respublikasida  pul-kredit  siyosatining  moliya  bozoriga  ta'sirini 

taxlil etish jarayonida quyidagi ilmiy xulosalar olindi: 

1.  Monetar  siyosatning  quyidagi  vositalari  orqali  naqd  pul  emissiya  qilish; 

tijorat  banklarining  markaziy  bankda  saqlanadigan  majburiy  zaxiralari  miqdorini 

kamaytirish; markaziy bank tomonidan qayta moliyalashtirish stavkasini tushirish; 

ochiq  bozorda  davlat  g'azna  majburiyatlari  miqdorini  o'zgartirish  orqali  pul 

massasi oshirilib boriladi; 

2.  Investitsiya  siyosati  orqali  milliy  va  xorijiy  investorlarga  qulay  shart-

sharoitlar  yaratish  hisobiga  iqtisodiyotga  ko'shimcha  mablag'lar  jalb  etilib  pul 

massasi miqdori oshiriladi, moliya bozoridagi operatsiyalar hajmi ortadi; 

3.  Faol  tashqi  iqtisodiy  siyosat  orqali  eksportning  importdan  ortiq  bo'lishi 

ta'minlangan  holda,  oltin-valyuta  zaxiralari  ortishi  asosida  Markaziy  bankning 

valyuta bozoriga ta'sir etish qobiliyati kuchayib boradi.  

4.  Jahon  moliyaviy-iqtisodiy  inqirozi  sharoitida  markaziy  banklarning  pul-

kredit siyosatida yuz bergan quyidagi muhim o'zgarishlar aniqlandi:  

–  markaziy  banklar  tomonidan  tijorat  banklariga  beriladigan  markazlashgan 

kreditlarning muddati uzaytirildi va hajmi oshirildi;  

– markaziy banklarning qayta moliyalash stavkasi pasaytirib borildi;  

–  markaziy  banklar  ochiq  bozor  operatsiyalarining  ob'ektlari  va  lombard 

kreditlari garov ta'minotining soni oshirildi;  

–  qator  o'tish  iqtisodiyoti  mamlakatlarida  markaziy  banklar  tomonidan  bank 

tizimini  shakllantiruvchi  etakchi  tijorat  banklariga  subordinar  kreditlar  berish 

amaliyoti joriy qilindi.  

5.  Milliy  valyuta  devalvatsiya  jarayonining  davom  etishi  milliy  valyutada 

emissiya  qilingan  qimmatli  qog'ozlarga  jalb  etilgan  xorijiy  invsstitsiyalar  real 

qiymatining  pasayishiga  olib  keladi  va  qimmatli  qog'ozlar  bozori  rivojlanishiga 

salbiy ta'sir ko'rsatadi. 

6.  Qimmatli  qogozlar  bozorining  rivojlanishi  mamlakatdagi  pul  massasining 

ortib  borishi  bilan  to'g'ri  mutanosiblikda  bo'ladi.  Iqtisodiyotdagi  ortiqcha  pul 

---

73 

 

massasining  mavjudligi  uni  iste'mol  va  jamg'arishdan  ortgan  kisminn  moliya 

bozorlariga  yo'naltirishni  ta'minlaydi.  Shu  jumladan,  ortiqcha  pulning  mavjudlign 

esa, portfel investitsiyalar ko'payishiga turtki bo'ladi. 

7.  Davlat  o'zining  makroiqgisodiy  siyosati  orqali  pul  massasini  o'zgartirib 

turadi  va  quyidagi  dastaklar  yordamida  qimmatli  qog'ozlar  bozori  rivojlanishiga 

ta'sir etadi: 

8.  Inflyatsiya  darajasi,  tijorat  banklarining  markaziy  bankda  saqlanuvchi 

majburiy  zaxira  normalari,  qayta  moliyalashtirish  stavkalarining  ortishn  qimmatli 

qog'ozlar  bozorining  o'sish  sur'atlariga  teskari  mutanosiblikda  bo'ladi.  Inflyatsiya 

darajasiniig  yukori  bo'lishi,  qayta  moliyalashtirish  stavkasi  va  unda  saqlanuvchi 

tijorat  banklarining  majburiy  zaxiira  normalarining  yuqori  bo'lishi  qimmatli 

qog'ozlar bozori aylanmasi mablag'larining o'sishiga salbiy ta'sir ko'rsatadi.  

O'zbekiston  Respublikasi  Markaziy  bankining  moliya  bozoriga  ta'siri 

samaradorligini  oshirish  va  mamlakatimiz  moliya  bozori  barqaror  rivojlanishini 

ta'minlash  maqsadida  Markaziy  bankning  valyuta  siyosati  doirasida  tijorat 

banklariga  garovli  ssudalar  berish  va  valyutaviy  svop  operatsiyalaridan  doimiy 

tarzda  foydalanish  orqali  pul-kredit  siyosati  ta'sirchanligini  oshirish  zarur, 

shuningdek,  O'zbekiston  Respublikasi  Markaziy  bankining  diskont  va  lombard 

kreditlari  berish  amaliyotini  rivojlantirish  orqali  qayta  moliyalash  siyosati 

samaradorligini  oshirish  lozim.  Yuqori  kredit  reytingiga  (kamida  VVV)  ega 

bo'lgan korxonalarning aktsiya va obligatsiyalarini Markaziy bankning ochiq bozor 

operatsiyalarining ob'ektiga aylantirish yo'li bilan uning ochiq bozor siyosati orqali 

muomaladagi pul massasiga ta'siri darajasini oshirish zarur.  

 

 

 

 

 

 

 

---

74