Reja: Tashkiliy hujjatlarning vazifasi

Kelishiklar 

Turlanishi 

So`roqlari 

Bosh kelishik 

Saida, kitob, Toshkent 

kim? nima? qaer? 

Qaratqich kelishik 

Saidaning, kitobning, 

Toshkentning 

kimning? nimaning? 

qaerning? 

Tushum kelishik 

Saidani, kitobni, Toshkentni 

kimni? nimani? qaerni? 

Jo`nalish kelishik 

Saidaga, kitobga, Toshkentga 

kimga? nimaga? qaerga 

O`rin-payt kelishik 

Saidada, kitobda, Toshkentda 

kimda? nimada? qaerda 

Chiqish kelishik 

Saidadan, kitobdan, 

Toshkentdan 

kimdan? nimadan? 

qaerdan? 

Otlarda  kelishik  affikslari  turlovchi  affikslar  deb  ham  yuritiladi.  Otlarning 

kelishiklar bilan o`zgarishi turlanish deb yuritiladi. 

Otlarda egalik kategoriyasi 

Predmet  yoki  predmetlik  tushunchalarining  uch  shaxsdan  biriga  tegishli 

ekanligini  ifodalovchi  shakllar  egalik  kategoriyasi  deyiladi.  Otlardagi  egalik  uch 

shaxsni, birlik va ko'plikni ifoda etadi. O'zbek tilida egalik ma'nolari morfologik va 

sintaktik usullarda ifodalanadi. 

So'z  o'zak  negiziga  maxsus  qo'shimchalar  qo'shish  orqali  egalikning  hosil 

bo'lishi  morfologik  usul  bilan  ifodalanishidir.  Predmet.  narsa-hodisani  uch 

shaxsdan biriga qarashliligini belgilaydigan qo'shimchalar egalik qo'shumchalari 

deyiladi. 

Egalik  qo'shimchalari  predmetning  shaxsga  yoki  predmetga  qarashli 

ekanligini  ko'rsatib,  shaxs  va  son  ma'nolarini  ham  ifodalaydi.  Egalik 

qo'shimchalari so'zning qanday tovush bilan tugashiga ko' ra ikki shakllidir. 

 

---

Shaxslar  

Birlik  

Ko'plik  

I shaxs  

-m (-im) 

-miz (-imiz)  

II shaxs  

- ng (-ing)  

-ngiz (-ingiz)  

III shaxs  

-si(-i)  

-lari  

Egalik  qo'shimchalarining  III  shaxsi  ko'pincha  birlik  va  ko'plikda 

farqlanmaydi.  Masalan, uning  kitobi,  ularning  kitobi. Ba'zan  III  shaxs  ko'plikda  -

lar qo'shimchasi ham qo'llaniladi: ularning ishlari kabi. 

 

Savol va topshiriqlar: 

Yozma nutq: Mehnat shartnomasi matnini tuzing.  

1. Shartnoma nima? 

2. Etkazib berish shartnomasi nima va u qanday rasmiylashtiriladi? 

3. Ijara shartnomasi haqida nima bilasiz? 

4. To'liq moddiy javobgarlik haqida shartnoma qanday tuziladi? 

5. Mehnat shartnomasi qanday rasmiylashtiriladi? 

6. Mehnat bitimi nima? 

7.  «Ish  yuritish»  kitobidan  shartnoma  turlari  haqidagi  materiallar  bilan 

tanishing. O'zingiz shartnoma turlaridan birini tanlab olib, namuna tayyorlang.