Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникациялар давлат қумитаси тошкент ахборот технологиялари университети

Қашқадарё вилояти. Республиканинг жанубий қисмида жойлашган бўлиб, 
шарқда Хисор, шимолда Зарафшон тоғлари билан чегараланиб туради, 
ғарбий қисми эса чўл зоналарини ташкил этади. Қашқадарё вилоятининг 
майдони 28,4 минг кв. км бўлиб, республика ҳудудининг 6,3% ни ташкил 
этади. Аҳолиси 1,7 млн. дан ортиқ. Вилоятнинг шарқий қисми тоғ олди 
зоналари бўлгани учун кўчки жараёни кенг тарқалган. Бу жойлардаги Танхиз, 

---

56 
Жинни, Ғузор, Оқсув дарёлари водийларида лёсс қатламлари кўпроқ 
учрайди. Шунинг учун кўчки хавфи шу жойларда юқори даражададир. 
Айниқса Шаҳрисабз-Китоб ботиқлигининг ёнбағирларидаги хўжаликларнинг 
айримлари кўчки хавфи бор зоналарда жойлашган. 
Вилоятдаги энг йирик сув омборларидан Чимқўрғон атрофида 
ривожланиб бораётган ўпирилиш, жарланиш жараёнларини аҳоли истиқомат 
қилаётган майдонларга ёйилиб бораётганлигини кўришимиз мумкин. Вилоят 
ҳудудидаги кўчкиларнинг аксарият қисми шу жойлардаги ер узилмаларининг 
ҳозирги вақтда кескин фаоллашганлиги сабаблидир. Вилоятнинг шимолий 
қисмидаги Қоратепа тоғининг жанубий ёнбағирларида кўчки ва ўпирилиш 
жараёнлари шу жойдаги паст-баландликларни текислаб (нивелирлаш) экин 
майдонларига айлантириш натижасида юзага келмокда. Бундай жойларни 
Кичик-ўра, Қорадарё, Жинни дарёлар атрофида ҳам учратиш мумкин. 
Уларнинг асосий хусусияти дарё ўзанига перпендикуляр ҳолатда тоғ ёнбағри 
томон ривожланиб боришидадир. Натижада лёсс қатламлари тарқалган дарё 
террасаларининг майдони кичрайиб боради, бу эса қишлоқ хўжалиги, 
чорвачилик тармоқларига катта зарар етказмоқда. 
Вилоятнинг шарқий қисмидаги Пачкамар сув омбори атрофида ҳосил 
бўлаётган кўчкилар аҳоли ҳаёт фаолиятига жиддий зарар етказмайди. 
Умуман вилоятда рўй бераётган кўчкиларни кузатсак, 1981-1990 
йиллари улар кўрсаткичи 198 тани, 1991- 1999 йилларда 1136 тани ташкил 
этганини кўрамиз.