V. Gavel Kuchsizlar kuchi rtf

Биринчидан,
бу таъриф этимологик нуқтаи назардан зиддиятлидир:
“диссидент” атамаси англаганингиздек, “воз кечган” деган маънони
51

---

билдиради, аммо диссидентлар ўзларини воз кечганлар каби ҳис қилмайдилар,
чунки улар ҳеч нарсадан воз кечмадилар. Aксинча, бунинг тескариси, улар
ўзларини топишди ва мабодо нимадандир воз кечган бўлсада, бу “ёлғон
ҳаёт”дан келиб чиққан сохта ва бегона нарсалардир.
Бироқ, бу асосийси эмас. Табиийки, “диссидентлик” таърифи бирон бир
махсус касб ҳақида гап кетаётганлиги ҳиссини ва худдики овқатланишнинг энг
одатий усуллари билан бир қаторда –“диссидентча” нолиш деган махсус бир
усул ҳам борлиги тўғрисидаги фикрни келтириб чиқаради. Гўё “диссидент”
виждони буюргани учун шундай йўл тутган ва ишнинг мантиғига асосланиб,
алоҳида тайёргарликсиз ҳамда тамагирликсиз ҳоки мият билан очиқ зиддиятга
борган физик, социолог, ишчи, шоир ёки оддийгина одам эмасдек. Худди
инсон косиб ёки чилангарликни танлагандек у ҳам “профессионал норози”
касбини танлаган инсон кўринишида тасаввур қилишади.
Aслида, ҳамма нарса бошқача тарзда содир бўлади: инсон ўзининг
“диссидент”
эканлигини,
аллақачон диссидент бўлиб шакллангандан
ке йингина англайди. Бу мавқе унинг мутлақо ўзга мотивларга (асло унвон
олиш учун эмас) асосланган ҳаётий позициясининг натижасидир. Шу сабабли,
унинг на ҳаётдаги ўзига хос мавқеи, на бир мартабаси ҳамда касби
“диссидент” бўлиш истаги билан боғлиқдир.
“Диссидентлик”
касб
эмас,
ҳатто
киши
кунига
24
соатни
диссидентликка бағишласа ҳам, бу биринчи навбатда маълум бир
экзистенциал позиция дир, Бундан ташқари, диссидентлик қайсидир тасодифан
ташқи шартларни бажариб, “диссидент” унвонига лойиқ кўрилганларнинг
мутлақ мулки ҳам эмас. Aгар “ҳақиқатда яшашга” ҳаракат қилаётган минглаб
номаълум одамлардан ёки ҳақиқий ҳаёт асосида яшашни истаётган, лекин
бундай ҳаёт билан яшай олмаётган миллионлаб одамларнинг ичидан, бир неча
ўнлаб одамларни танлаб, улардан махсус диссидентлар тоифаси ташкил
қилинса, ишонинг, вазиятнинг бузилган тасвири пайдо бўларди.
52

---

“Диссидентлар”
ўзига
хос
бир
истисно,
“қўриқланадиган
ҳайвонларнинг”
эксклюзив
гуруҳи, уларга рухсат этилган нарсалар
қолганларга тақиқланган ва ҳатто ҳукумат уларни ўз аҳамияти нинг исботи
сифатида парвариш қилаётганлиги тўғрисида тасаввур вужудга келади. Ёки
аксинча – доимий норози бўладиганлар жуда оз ва мазкур норозиларга ҳеч
бало урмаётганлиги сабабли, қолган ҳамма ҳаётдан мамнун деган иллюзия
пайдо бўлади. Агар қолганлар ҳам норози бўлганларида улар ҳам “диссидент”
бўлишарди!
Aммо бу ҳаммаси эмас: бундай таснифлаш билан “диссидентлар”
аввало, ўзларининг гуруҳий манфаатларини кўзлаётганлиги ва ҳукумат билан
барча тортишуви шунчаки иккита қарама-қарши гуруҳлар ўртасидаги мавҳум
ва жамиятдан ташқарида содир бўлаётган низо, шунингдек, моҳиятига кўра
жамият учун фойдасиз деган қараш қўллаб қувватланади. Бироқ, бундай қараш
“диссидентлик” позициясининг асл моҳияти билан чуқур қарама-қаршиликка
эга: бундай позиция аввало ўзгаларни ўйлаш, бутун бир жамият азоб чекаётган
дард устида ҳосил бўлади, демак, аслида овози чиқмайдиган “бошқалар” ни
ҳам қайғуришидан келиб чиққан.
Aгар “диссидентлар” маълум бир обрўга эга экан ва исталмаган жойга
қўнган экзотик ҳашаротлар сингари эзиб ташланмаган бўлса, бу ҳукуматнинг
мазкур ғалати гуруҳни дастаклагани ва уларнинг ғайриоддий фикрларидан
озиқланганлиги учун эмас, балки “яширин сфера”га асосланган “ҳақиқатдаги
ҳаёт”ни қўллаб-қувватловчи потенциал сиёсий кучни чиндан ҳам ҳис
қилганлиги учун ҳам шундай қилади. Чунки у чиндан ҳам ушбу гуруҳ нима
қилаётганини, қаердан ўсиб, қайси дунёга қайтишини ҳис қилади: яъни
инсоннинг кундалик дунёсига, ҳаёт ва тизим интенциялари ўртасидаги
кундалик қарама-қаршиликка бориб тақалишини билади.
(Ҳартия-77 эълон
қилингандан сўнг, ҳукумат бутун халқдан ушбу хартиянинг нотўғри эканлиги
тўғрисида ариза олишни бошлашидан ҳам яхшироқ мисол бўлиши мумкинми?
53

---

Aйни пайтда, миллионлаб мажбурий тўпланган имзолар хартиянинг ҳақ
эканлиги тўғрисида гувоҳлик берди.)
Сиёсий идоралар ва полиция “диссидентлар”га катта эътибор қаратади,
бу эса айрим кишиларда ҳукумат “диссидентлар”ни баъзи мансабдорлар учун
альтернатив сифатида кўраётганлиги билан боғлиқ қўрқувни вужудга
келтиради. Бу, ҳақиқатан ҳам, диссидентлар қудратли ва ҳукуматнинг ўзи каби
жамият устидан қад ростлаётганлигини англатмайди, аксинча унинг тескариси
– улар “оддий” ташвишлар билан яшаётган “оддий одамлар” эканлигини
билдиради ва улар бошқалар гапира олмайдиган ёки гапиришга ботина
олмайдиган нарсалар ҳақида очиқ гапира олишини англатади.
Мен Солженициннинг сиёсий кучи ҳақида гапириб ўтгандим. Бу куч
унинг якка бир шахс сифатида сиёсий залворида эмас, балки бутун дунёга
шунингдек, эркин иродали миллионлаб инсонларга баланд овозда нидо
қилишига сабаб бўлган ГУЛАГнинг минглаб қурбонларидан олинган
таж рибасида эди.
Таниқли
ёки
атоқли
“диссидент”ларнинг
махсус
тоифасини
қонунийлаштириш истаги аслида, уларнинг амалга оширган фаолиятининг
ахлоқий илдизлари моҳиятини инкор этишни англатади: биз кўрганимиздек
“диссидентлик ҳаракатлари” униб чиқадиган ахлоқий манбаларнинг энг
залворлиси бу – инсон ҳуқуқ ва эркинликлари дахлсизлигига асосланган
тенглик тамойилидир. Наҳотки “таниқли диссидентлар” КОР да номаълум
16
ишчиларни ҳимоя қилиш учун бирлашган бўлса? Аслида, улар айнан ҳимоясиз
ишчиларга
қалқон
бўлганлари
сабабли
“таниқли
диссидентлар”га
айланмадими?