Mavzu: Uch fazali transformatorning chulg'am turlari va ulanish guruhlari Reja Transformatorning «yulduz-yulduz»

---

Mavzu: Uch fazali transformatorning 
chulg'am turlari va ulanish guruhlari 
Reja 
1.
Transformatorning «yulduz-yulduz» ulanishi 
2.
Transformatorning «yulduz-uchburchak» ulanishi 
3.
Transformatorning «yulduz-zigzag» ulanishi 

---

Uch fazali transformatorlarda chulg‘amlaming ulanish 
guruhlari YK va PK chulg‘amlarga tegishli bir xil liniyaviy 
kuchlanishlari vektorlarining o‘zaro siljish burchagini 
ifodalaydi. 
Chulg'amlarning ulanish guruhini odatdagi (siferblatli, 
ya’ni doirachada 1+12 raqamlar ko’rsatilgan) soatdan 
foydalanib aniqlash usuli amalda o‘ng‘ay hisoblanadi (bu 
usul standartda ham belgilangan). 
Buning uchun, dastavval, soatni tasvirlovchi doira 
chizilib, uning raqamlari aylanaga teng taqsimlab 
belgilanadi. 
Uch fazali transformatorning ulanish guruhi YK va PK 
chulg‘amlarning liniyaviy EYK vektorlari orqali 
aniqlanganligidan doiraga YK chulg‘am uchun EYK lar 
vektor diagrammasi chiziladi. 
Buni quyidagi sxemalarda ko‘rib chiqamiz: 
1. Transformatorning chulg‘amlari Y /Y sxemaga 
ulanganda YK chulg‘am fazaviy EYK larining vektor 

---

diagrammasi bir-biridan faza jihatdan 120° siljigan uchta 
bir xil vektordan iborat bo‘lib, ularning uchlari o‘zaro 
to‘g‘ri chiziqlar bilan ulanganda tomonlari liniyaviy 
(fazalararo) 
kuchlanishni 
beradigan 
teng 
tomonli 
uchburchak hosil bo‘ladi. 
Uchburchakning bitta (masalan, AB) tomoni YK 
chulg‘amning liniyaviy EYK vektoriga modul jihatdan 
teng (AB= EAB) va soatning “12” raqamiga doimiy 
ravishda yo‘naltirilgan bolishi kerak. Shu sababli YK 
chulg‘amining vektor diagrammasiga oid uchburchakni 
doiraning markazidan “12” raqamga yo‘naltirilgan AB 
radiusni 
chizishdan 
boshlanadi 
(2,a-rasm). 
Shu 
uchburchakka oid boshqa ikki tomonining holatini 
aniqlash uchun uzunligi AB radiusga teng bo‘lgan BC 
vatami B nuqtadan o'tkazamiz. A, B va C nuqtalarni o'zaro 
to‘g‘ri chiziqlar bilan birlashtirib, teng tomonli uchburchak 
hosil qilinadi. Bu uchburchak medianalarining kesishgan 
nuqtasidan uning uchlarigacha bo‘lgan oraliq (chizmada 
vektor) YK chulg‘am fazaviy EYK lami beradi. YK 
chulg'am uchun aniqlangan fazaviy EYK vektorlari 
transformatorning 
PK 
chulg'ami 
uchun 
vektor 
diagrammani qurishda zarur bo'ladi. Bunda YK va PK 
chulg‘amlaming o'ralish yo‘nalishi hamda fazaviy 
chulg‘amlarning boshi va oxirlarining belgilanishi bir xil 
bo‘lganida bir o‘zakka joylashtirilgan chulg‘amlami bitta 
faza magnit oqimining kuch chiziqlari kesib o'tganligi 
tufayli chulg‘amlarning EYK lari fazaviy chulg‘amlarining 

---

oxiridan boshiga bir xil (musbat) yo'nalgan holati 
tekshiriladi. 
Ikkilamchi chulg‘am liniyaviy EYK vektori E
ab
(bir 
fazali transformatorda fazaviy EYK vektori E
xa
) YK 
chulg‘amning liniyaviy EYK vektori E
AB
ga (bir fazali 
uchun fazaviy EYK vektori 
Exa
ga) nisbatan 0 dan 360° 
oralig‘ida burchaklarga siljigani uchun 360° ni 12 ga 
bo‘lgandan chiqqan natija (30°) ulanish guruhining birligi 
qilib qabul qilinadi. “Yulduz” sxemasiga ulangan PK 
chulg‘am EYK lari vektor diagrammasini qurish uchun YK 
chulg‘amning A fazaviy chulg‘am EYK vektori 
Exa
bilan 
mos tushadigan yo‘nalishda yordamchi MN punktir chiziq 
chiziladi (2-rasm) va uning doiradan yuqori qismida birorta 
nuqtani belgilab, shu nuqtadan PK chulg‘amning fazaviy 
EYK vektorlari (E
xa
va E
ub
) ni YK chulg'am “A” va “B” 
fazalarining tegishli EYK vektorlari (E
xa
va E
yb
) ga mos 
ravishda yo'naltiriladi. Ulaming uchlarini birlashtirib, 
liniyaviy EYK vektori Eab hosil qilinadi. Guruhni aniqlash 
uchun shu vektorning yo‘nalishini aniqlash kifoya bo'ladi.
PK chulg‘am liniyaviy EYK vektori E
ab
ning YK 
chulg'am liniyaviy EYK vektori E
AB
ga nisbatan siljishini 
aniqlash maqsadida PK chulg‘am uchun qurilgan vektor 
diagrammaning E
ab
vektorini o'ziga parallel ravishda 
doiraning ichidagi YK chulg'am vektor diagrammasi 
tomon siljitishda uning “a” nuqtasi E
AB
vektorning “A” 
nuqtasi ustiga tushishi zarur. 

---

E
xa
va E
xa
fazaviy EYK vektorlar MN chizig'i ustida 
yotganligidan “a” nuqtani “A” nuqta tomon surishda juda 
ham qulaylik yaratadi.Chulg‘amlar Y/Y ulangan hol uchun 
qurilgan vektor diagrammalar shu tartibda birlashtirilganda 
PK chulg‘amning liniyaviy EYK vektori Eah YK 
chulg‘amning liniyaviy EYK vektori E
AB
bilan ustma-ust 
tushadi.
Ulaming orasidagi siljish burchagi 0 bo‘lgani uchun 
chulg‘amlarning ulanish guruhi 0 (0 : 30°= 0) bo‘ladi 
(mazkur usuldagi sanoq sistemasi 0 dan boshlanishi uchun 

---

“12” ni “0” bilan almashtirish tavsiya qilinadi). Uch fazali 
transformatoming ulanish guruhini soat yordamida 
aniqlash usulida PK chulg‘am liniyaviy EYK vektori (E
ab
) 
soatning kichik mili bilan belgilanadi va chulg'amning 
ulanish guruhlariga qarab, soatning bu mili 12 (0) dan 11 
gacha bo‘lgan turli butun sonlarni ko‘rsatishi mumkin (6.2-
rasm). 
2. Transformatoming YK chulg‘ami “yulduz”, PK 
chulg‘ami esa “uchburchak”sxemasi (2,f-rasm) boyicha 
ulanganda YK chulg‘amida o'zgarish bo'lmagani tufayli bu 
chulg‘am uchun vektor diagramma 2,a-rasmdagi bilan bir 
xil bo‘ladi (2,e-rasm). 
Chulg‘amlari bir xil yo‘nalishda o‘ralgan, fazaviy 
chulg‘amlari 
uchlarining 
belgilanishi 
va 
bu 
chulg‘amlardagi EYK laming yo‘nalishlari ham bir xil 
bo'lgan PK chulg‘amda liniyaviy EYK E
ab
miqdor jihatdan 
shu chulg'am fazaviy EYK Eub ga teng (E
ab
= E
ub
), teskari 
ketma-ketlikda 
ulab “uchburchak” sxemasi hosil 
qilinganda esa E
ab
' = E
b
'
u
bo‘ladi). 
2,e-rasmdagi PK chulg‘am uchun vektor diagrammani 
qurishda yordamchi MN chizig‘ining doiradan yuqori 
qismida bironta nuqtadan YK chulg‘amning “B” fazaviy 
EYK vektori EYB ga parallel qilib, unga mos yo‘nalishda 
Eah =Euv vektori chiziladi. Boshqa fazalarga oid EYK 
vektorlami ham shunday tartibda chizish mumkin. So‘ngra 
PK chulg‘am liniyaviy EYK vektori E
ah
ni o‘ziga parallel 

---

qilib, uning “a” nuqtasi YK chulg‘am liniyaviy EYK 
vektori EA1S ning MN chizig‘i ustidagi A nuqtasi bilan 
ustma-ust tushgunga qadar siljitiladi. Bu holda E
ab
vektor 
soatning “ 11” raqamiga yo‘nalgan holatni egallaydi. 
Demak, transformator chulg‘amlarining ulanish guruhi 11 
ekan. E
AB
vektoridan boshlab soat milining aylanishi 
bo‘yicha burchakni o‘lchab, uni 30° ga boʻlganda ham shu 
natija (330° : 30° = 11) olinadi.
Chulg‘amlarining o‘ralish yo‘nalishi va uchlarining 
belgilanishi bir xil bo‘lib Y/Z sxema bo'yicha ulangan 
(6.3,a-rasm ) transformatoming PK chulg‘am EYK lari 
vektor diagrammasini (6.3,b-rasm) qurish uchun “A” 
fazaning (“a-x'”) va B fazaning (“b'-y”) g‘altaklari o‘zaro 
qarshi ulanganligi tufayli ularda hosil bo'ladigan EYK lar 
bir-biridan 120° siljigan hamda EYK lari teskari 
yo'nalganligidan ularni geometrik ayirish natijasida 
fazaviy EYK vektorlari (E
a
, E
b
, Es) hosil qilinadi, ya’ni: 
E
a
= E"
b
—E'
a
, E
A
= E"
c
—E'
b
, E
c
= E"
a
~E '
c
(3,b-rasm). “B” 
fazaning ikkinchi (“b'-u”) g‘altagida hosil bo‘ladigan EYK 
E"
b
neytralga yo‘nalgan, shu fazaga tegishli YK chulg‘am 
EYK E
b
esa neytraldan chulg‘am boshiga yo‘nalgan. Shu 
sababli E"
b
vektorini E
b
ga teskari yo‘nalishda qo‘yiladi va 
uning uchidan “A” fazaning PK chulg‘amiga tegishli 
birinchi (“a-x'”) g'altagi EYK vektori E
A
ni YK 
chulg‘amning “A” fazaviy EYK vektori E'
a
ga mos 
yo‘naltirib chiziladi.

---

So‘ngra E'
a
vektorining uchini neytral nuqta bilan 
birlashtirib fazaviy EYK vektori Ea hosil qilinadi. “B” va 
“C” fazaviy chulg‘amlaming tegishlicha EYK vektorlari E
b
va Es lar ham xuddi shu tartibda hosil qilinadi (3,b-rasm). 
E
a
va E
b
vektorlaming uchlarini birlashtirib E
ab
vektorining 
yo‘nalishi va kattaligini aniqlaymiz. 
Bu vektorni o‘ziga parallel ravishda YK chulg'am 
uchun qurilgan vektor diagrammaning “A” nuqtasiga 
liniyaviy vektor Eab ning “a” nuqtasi ustma-ust tushadigan 
qilib ko‘chirilganda Eab vektori soatning “11” raqamiga 
yo‘nalganligi kuzatiladi (3,d-rasm). Demak, berilgan 
sxema uchun chulg‘amlarning ulanish guruhi “11” ekan.