Faollashtirish omili sifatida

www.pedagoglar.uz
22-son 4 –to’plam fevral 2022 
Sahifa: 242 
1. Kimga? nimaga? so‗rog‗iga javob bo‗lib, vositali to‗ldiruvchi vazifasini bajaradi: 
To‗tiniso buning sababiga qiziqdi (A.Q). Mehr va muruvvat yilining mazmun-
mohiyati qari va kasalmand kishilarga g‗amxo‗rlikda seziladi. 
2. Qayerga? so‗rog‗iga javob bo‗lib, o‗rin holi vazifasini bajaradi: Nayman 
cho‗llariga chinakam bahor kirdi (S.Ahmad.). 
3. Qachon? qachonga? so‗rog‗iga javob bo‗lib, payt holi vazifasini bajaradi: 
Universiada musobaqalari sentyabr oyiga qoldirildi. 
4. Nima maqsadda? nimaga? so‗rog‗iga javob bo‗lib, maqsad holi vazifasini bajaradi: 
Biz ilmning qal‘asini olmoqqa keldik, baxtimizning sozini chalmoqqa keldik 
(Shayxzoda.). 
5. Nima sababli? nega? so‗rog‗iga javob bo‗lib, sabab holi vazifasini bajaradi: 
Jonajon yurtim mustaqil bo‗lganiga quvonchim cheksiz. 
6. Qanchaga? qancha? so‗rog‗iga javob bo‗lib, miqdor holi vazifasini bajaradi: Bu 
mahsulotlarning umumiy qiymati yuz ming AQSH dollariga tengdir. 
7. Jo‗nalish kelishigidagi so‗z gapda kesim vazifasini bajaradi: Yosh kelsa ishga, qari 
kelsa oshga. 
O‗rin-payt kelishigi. Otning ish-harakat o‗rni, payti, sababi, holati, maqsadi kabi 
ma‘nolarni ifodalaydi. O‗rin-payt kelishigi so‗z –da affiksi orqali shakllanadi. 
Og‗zaki nutqda va shevalarda –ta shaklida ham ishlatiladi. Jo‗nalish kelishigida 
bo‗lgani kabi bu kelishik ham ko‗rsatish olmoshlariga qo‗shilganda n undoshi 
orttiriladi: shu+n+da, bu+n+da, u+n+da kabi. 
O‗rin-payt kelishigining belgisiz shakli payt ma‘nosini anglatuvchi negizlardagina 
uchraydi: Ayasi o‗sha qonli oqshom yashirincha darsga ketayotgan ekan. (A. Q.) Bu 
kelishikning belgisiz shakli uyushib kelgan bo‗laklar tarkibida ham uchraydi: Bolalar 
yaslilari, bog‗chalari va boshqa tarbiya maskanlarida mehnatkashlarning farzandlari 
tarbiyalanmoqda. 
O‗rin-payt kelishigi ot o‗rnida ishlatiladigan olmoshlar, fe‘lning harakat nomi shakli 
singari ot tipli so‗zlarga bevosita birikadi. Biroq sifat, son turkumlari o‗rnida 
ishlatiladigan olmoshlarga hamda ba‘zi ravishlar, fe‘lning sifatdosh shakllariga 

---