|
A vitamini (Retinol) hujayra yangilanishini tezlashtiradi. Dermis va epidermis hujayralarining
retseptorlari bilan mosligi tufayli retinol hatto chuqur ajinlar va pigmentatsiyani kamaytirishga
yordam beradi.
Qishloq xoʻjaligini kimyolashtirish — qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishi jarayonlarida kimyoviy moddalarni
qoʻllash; kimyo, biokimyo, mikrobiologiya va agrokimyo fani yutuklaridan foydalangan holda kam mehnat va
mablagʻ sarflab olinadigan mahsulot hajmini koʻpaytirish va sifatini yaxshilashga qaratilgan kompleks
tadbirlardan biri. Qishloq xoʻjaligini "kimyolashtirish" atamasi 20-asrning 30-yillarda turli zonalarda oʻgʻitlar
tizimini qoʻllash tufayli rus olimi D.N.Pryanishnikov (1865—1948) tomonidan taklif qilingan. Oʻgʻitlardan
foydalanish, tuproqni kimyoviy melioratsiyalash (ohaklash, gipslash), oʻsimliklarni begona oʻtlardan,
zararkunandalar va kasalliklardan muhofaza qilish; defoliatsiya va desikatsiya; oʻsimliklarning oʻsishi hamda
hosil berishini boshqarish; chorvachilikda ozuqa va dorivor vositalar ishlatish, qishloq xoʻjaligi mahsu-lotlarini
konservalash, melioratsiya, qishloq xoʻjaligi qurilishi va boshqalarda sintetik materiallardan foydalanishni oʻz
ichiga oladi. Oʻgʻitlardan foydalanish Qishloq xoʻjaligik.ning asosiy yoʻnalishidir. Oʻgʻit hosildorlikni
oshiradi. Mineral oʻgʻitlar ishlatilganda hosilning qay darajada ortishi koʻpgina omillar (tuproq, iqlim,
tashkiliy-iqtisodiy sharoit, ekin navlari, ekish texnologiyasi, oʻgʻitning sifati va boshqalar)ga hamda birinchi
navbatda, dehqonchilik madaniyatiga bogʻliq. Oʻgʻitlarni ilmiy asosda qoʻllash nafaqat hosildorlikning
oshishi, balki qishloq xoʻjaligi mahsulotlari, mas, donda oqsil miqdorining hamda uning aminokislota tarkibini
yaxshilanishini
taʼminlaydi.
Qishloq
xoʻjaligi
ekinlarini
ekishda
intensiv
texnologiyalarning
oʻzlashtirilayotganligi, hosildorlikni programmalashtirish natijasida oʻgʻitlar roli keskin oʻsmoqsa. Pestitsidlar
qishloq xoʻjaligi ekinlarini begona oʻtlardan, zararkunanda va kasalliklardan himoyalovchi kuchli vosita.
Ularning qoʻllanishida oʻsimliklarni himoya qilishning kimyoviy va aralash (integral) usuli ishlab chiqilgan.
Pestitsidlardan optimal meʼyorlarda va kerakli muddatda foydalanish qishloq xoʻjaligi ekinlarini intensiv
texnologiya asosida yetishtirish elementlaridan biridir.
KImyo va qishloq xo`jaligi
Oʻsimlikshunoslikda oʻsimliklarning oʻsishi va hosilga kirishini boshqaruvchi moddalar — gibberellinlar,
auksinlar, mutagenlar va boshqa, hamda defoliantlar, desikantlar qoʻllaniladi. Poliploidlar olish uchun
mutagenlardan foydalaniladi.
Chorvachilikda turli mineral ozuqalar — fosforitlar, karbamid, premikslar, vitaminlar qoʻshilgan yemlardan
foydalaniladi. Bunday qoʻshilmalar qishloq xoʻjaligi hayvonlarining toʻliq oʻsishi, oziqlanishi va
mahsuldorligini taʼminlaydi. Ulardan toʻliq ratsionli aralash yem ishlab chiqarishda foydalaniladi.
Chorvachilikda ozuqa va dorivor vositalar sifatida hayvonlarga zarur mineral moddalar: makroelementlar va
mikroelementlar; mineral qoʻshimcha sifatida osh tuzi, boʻr, ohak, ftorsizlantirilgan fosfat, suyak uni va
boshqa beriladi. Tuproqda mikroelementlar kam rayonlarda hayvonlar ratsioniga temir, kobalt, mis, yod,
marganets birikmalari qoʻshiladi. Hazm boʻladigan protein yetishmaganda chorva mollari ratsioni korbamid
(mochevina) bilan toʻldiriladi. Veterinariya amaliyotida kimyoviy sintez asosida olingan dori vositalari
qoʻllaniladi. Qishloq xoʻjaligiga azotli, fosforli va kaliyli mineral oʻgʻitlar, murakkab oʻgʻitlar yetkazib
beriladi. Suyuq oʻgʻitlar, ayniqsa, azotli oʻgʻitlar hamda mikrooʻgʻitlar koʻplab ishlab chiqarilmoqda va
ishlatilmoqda.
Bakterial oʻgʻitlar (azotobakterin, nitragin, entobakterin va boshqalar) dukkakli oʻsimliklar ildizida azot
toʻplovchi tuganaklar hosil boʻlishiga va tuproqda azot toʻplovchi mikroorganizmlar koʻpayishiga yordam
beradi.
Oʻsimliklarni begona oʻtlar, kasalliklar va zararkunandalardan kimyoviy yoʻl bilan muhofaza qilish keng
yoʻlga qoʻyilgan, bu maqsadda xlororganik birikmalar, fosfororganik birikmalar, oltingugurtning organik
birik-malaridan
foydalaniladi.
Begona
oʻtlarni yoʻqotish uchun ishlatiladigan kimyoviy vositalar
(gerbitsidlar), shuningdek, defoliantlar va desikantlar ishlab chiqarishda ham anchagina muvaffaqiyatlarga
erishildi.
Qishloq xoʻjaligik.ni amalga oshirishda kimyoviy vositalardan foydalanish ishlarini
mexanizatsiyalashtirish katta ahamiyatga ega. Oʻgʻitlarni tayyorlash va solish uchun
mashinalar (kultivatorlar, quyuq va suyuq oʻgʻitlar soladigan mashinalar), purkovchi
(yerda)
va
changlovchi
(havoda-aviatsiya),
urugʻlikni
dorilovchi
va
boshqa
moslamalardan keng foydalaniladi. 2004 yildan boshlab qishloq xoʻjaligiga xizmat
koʻrsatadigan "Qishloq-xoʻjalikkimyo" hududiy aksiyadorlik jamiyatlari va ularning
tuman boʻlimlari "Oʻzkimyosanoat" davlat-aksiyadorlik kompaniyasi tarkibiga oʻtkazildi.
Oʻsimliklarni zararkunanda va kasalliklardan himoya qilish Respublika markazi va uning
viloyat markazlari hamda barcha tumanlarda otryadlari (160 ga yaqin) tashkil etildi.
Oʻzbekiston kimyo sanoati qishloq xoʻjaligi uchun jami 607,34 ming t (100% oziq modda
hisobida) mineral oʻgʻitlar, jumladan, 463,77 ming t azotli, 117,16 ming t fosforli, 26,48
ming t kaliyli oʻgʻitlar yetkazib berdi (2004).
Hozirgi
kunda
O'zbekiston
fanlar
akademiyasi
qoshidagi
kimyoga
doir
ilmiy-tekshirish
institutlarida
va
respublikamizdagi ko'pgina oliy o'quv yurtlarining kimyo va kimyoviy texnologiya kafedralarida olimlar, mutaxassislar
kimyo fani va sanoatining eng muhim muammolarini tadqiq qilish bilan shug'ullanmoqdalar.
Mamlakatimiz yirik anorganik kimyo sanoatiga ega. Xom ashyoning ko'pligi yetakchi kimyo sanoati korxonalari –
Olmaliq «Ammofos» ishlab chiqarish birlashmasi, Chirchiq elektrokimyo ishlab chiqarish birlashmasi, Navoiy «Azot»
ishlab chiqarish birlashmasi va qator boshqa kimyo korxonalarini vujudga keltirish imkonini yaratdi. Hozirda kimyo
sanoati rivojlangan xududlar – Olmaliq, Chirchiq, Farg'ona, Qo'qon, Navoiy kabi yirik kimyo sanoati markazlari ishlab
turibdi.
Tabiatda mavjud bo'lmagan moddalarni laboratoriya sharoitlarida va sanoat miqyosida sintez qilinmoqda. Kimyo
sohasidagi yutuqlar yangi foydali moddalar sonini ko'paytiribgina qolmay, balki ulardan foydalanish sohasini ham
kengaytiradi, shuningdek, ishlab chiqarish chiqindilaridan foydalanish, chiqitsiz texnologiyaga o'tishga imkon beradi.
O`g`itlar
Do'stlaringiz bilan baham: | 
