Fizika,2 qism 20

Òà’sir kvànti. Shundày qilib, biz màtåriyaning kîrpuskular-

to‘lqin duàlizmi univårsàl õàràktårgà  egàligi, ya’ni màtåriya bir

pàytning  o‘zidà  hàm  kîrpuskular,  hàm  to‘lqin  õususiyatigà

egàligigà  ishînch  hîsil  qildik.  Bu  õususiyatlàrni  õàràktårlîvchi

kàttàliklàr  îràsidàgi

E

h

P

h

=

=

n

l

 va

bîg‘lànishlàrni ham ko‘rdik. Àmmî ulàrni bîg‘làb turuvchi kàt-

tàlik  –  h  Plànk  dîimiysigà  bàtàfsil  to‘õtàlmàdik.  Àgàr  n = 1  s

-1

dåb  îlsàk,  enårgiya  Plànk  dîimiysigà  tång  bo‘lishini  ko‘ràmiz.

Dåmàk,  Plànk  dîimiysi  kvànt  enårgiyasining  o‘zgàrish  kàt-

tàligini, ya’ni kvànt enårgiyasi o‘zgàrishining eng kichik miqdîri

nimàgà  tång  bo‘lishini  ko‘rsàtàdi.  Õuddi  shuningdåk,  ikkinchi

ifîdàdà  l  =  1  m  dåb  îlsàk,  impulsning  Plànk  dîimiysigà  tång

---

121

bo‘lishi chiqàdi. Dåmàk, bu kàttàlik nàfàqàt enårgiyaning, bàlki

impulsning  hàm  o‘zgàrish  kàttàligini  õàràktårlàydi,  shuning

uchun ungà tà’sir kvànti dåyilàdi. Shundày qilib, Plànk dîimiysi

kvànt  õàràktåristikàlàrining  o‘zgàrish  kàttàligini,  ya’ni  diskråtlik

dàràjàsini  ko‘rsàtuvchi  kàttàlikdir.

Yuqîridàgilàrni  tàsàvvur  qilish  uchun  quyidàgichà  sîlish-

tirish  o‘tkàzàylik.  Àgàr  o‘zimizni  mikrîzàrràlàr  îlàmidà  dåb

tàsàvvur  qilsàk,  bu  zàrràlàrning  enårgiyasi  diskråt  o‘zgàrishini,

ya’ni  go‘yoki  zinàpîyalàrdàn  yurgànimiz  kàbi  o‘zgàrishini

ko‘ràmiz.  Hàr  ikkità  qo‘shni  zinà  îràsidàgi  fàrq  esà  Plànk

dîimiysigà  tång  bo‘làdi,  bîshqàchà  àytgàndà,  kàttàliklàr

kvàntlànàdi.  Endi  màkrîjismlàr  îlàmigà  ko‘chàylik.  Ìikrîzàr-

ràlàr  îlàmi  bizdàn  shu  qàdàr  uzîqdà  qîlib  kåtàdiki,  endi

zinàpîyalàrni ko‘rà îlmàymiz, zinàning bàlàndligi esà såzilmày

qîlàdi.  Êo‘tàrilish  yo‘li  tåkis  ko‘rinàdi  và  yuqîrigà  ko‘tàril-

gànimizdà  qàdàmimizni  istàlgànchà  kichik  tàshlàshimiz  mum-

kindåk  tuyulàdi,  ya’ni  kàttàliklàr  uzluksiz  o‘zgàràdi.

Ushbu  sîlishtirish Plànk  dîimiysining  fizik mà’nîsi  hàqidà

dàstlàbki  tàsàvvurgà  egà  bo‘lishingizgà  yordàm  båràr  dågàn

umiddàmiz.  Êålgusi  màvzudà  esà  ungà  yanà  to‘õtàlàmiz.