A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

8 8
,
8
% ni tashkil 
etadi. Kubik singoniyali. Odatda donador, ba’zan xolsimon xillarda 
uchraydi. Rangi qizil, metall kabi yaltiraydi. Kupritning qattiqligi 
3,5-4, solishtirma og'irligi 5,
8
-
6
,2. Ulanish tekisligi kub bo'yicha 
mukammal. 
Kupritning o'ziga xos xususiyatlari; 
olmosdek 
yaltiraydi;,rangi qizil. U misning gipergen zonalarida keng tarqalgan 
bo'lib, bomit, xalkozin, kovellin, xira ma’dan (bleklaya ruda) lar 
bilan birga uchraydi.
84

---

Korund 
-
AI20 3. 
Tarkibida 
A1 
- 52,91% va 
О 
- 47,09%. 
Korund trigonal singoniyali bo'lib, odatda kristallari tocg‘ri tuziigan; 
ustunsimon, bochkasimon, piramidal ko‘rinishIarda uchraydi. Uning 
rangi ko‘kish, sarg‘ish-kulrang, ba’zan shaffof boMadi. Korundning 
turli rangli qimmatbaho xillari ham uchraydi (ko‘k sapfir va qizil 
rubin). U shisha kabi yaltiraydi. Qattiqligi - 9, solishtirma og‘irligi -
3,95-4,0, ulanish tekisligi yo‘q. Korund odatda glinozemga boy, 
kremnezyomi kam. Intruziv jinsiarda sienit, anortozitlarda uchraydi 
hamda kontakt metasomatik jarayonlarda ham yuzaga keladi. 
Ko‘proq miqdorda regional metamorfizm natijasida yuzaga kelgan 
jinsiarda hosil boMadi.
Gem atit - Fe
2
C>
3
. Nomi - «gematikos»: rangi qonga 
o‘xshash. Tarkibida Fe - 70%, О - 30%, kam miqdorda Ti bilan Mg 
ishtirok etadi. U trigonal singoniyali boMib, plastinkasimon, 
romboedrik, ba’zan kichik taxtachasimon kristallar holida uchraydi. 
Bulardan tashqari zich yaxlit massalar holida, varaq-varaq 
agregatlarga o‘xshash ko‘rinishlarda boMadi. Gematitning rangi -
kulrang, qora. Uning chizigM olchadek qizil, shaffof, ba’zan yarim 
metall kabi yaltiraydi. Gematitning qattiqligi - 5.5-6,0, solishtirma 
ogMrligi - 5,2, ancha mo‘rt bo‘ladi. U HC1 da sekin eriydi.
Gematit asos, o‘rta va nordon intruziv jinsiarda paydo boMadi, 
ba’zan 
gidrotermal 
jarayonlarda 
yuzaga 
keladi. 
Regional 
metamorfizm hosilasi kristallik slanetslarda va kontaktli metamorfik 
jinsiarda ko‘p uchraydi.
Gematit 
temir 
olishda 
asosiy 
sanoatbop 
xomashyo 
hisoblanadi.
Rutil -