Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika va ekologiya kafedrasi

NAFAS OLISH KOEFFITSIYENTI
O‘simliklarning nafas olish jarayonida ajralib chiqqan karbonat angidridning yutilgan kislorodga 

---

76 
bo‘lgan nisbatiga - nafas olish koeffitsiyenti deyiladi (НК): 
2
2
O
CO
HК
n
n

Biologik oksidlanish jarayonida uglevodlardan tashqari boshqa organik moddalar 
(yog‘lar,yog‘ kislotalari, oqsillar va boshqalar ) ham ishtirok etishi mumkin. Shuning uchun nafas olish 
jvarayonida ishtirok etadigan organik modda turiga qarab nafas olish koeffitsiyentining darajasi ham har 
xil bo‘ladi. 
Nafas olish jarayonida uglevodlar ishlatilsa koeffitsiyent birga teng bo‘ladi : 
С
6
Н
12
О
6
+ 6 О
2
→6СО
2
+ 6Н
2
О + energiya 
1
6
6
2
2


O
CO
HК
Chunki bir molekula glyukozaning oksidlanishi uchun olti molekula kislorod yutiladi va olti 
molekula karbonat angidrid ajralib chiqadi. Nafas olish jarayonida yog‘ kislotalari va oqsillar ishlatilsa, 
nafas olish koeffitsiyenti birdan kichik bo‘ladi. Chunki bu organik moddalarning tarkibida kislorodning 
miqdori uglerod va vodorodga nisbatan juda kam, shuning uchun ularni oksidlantirish uchun ko‘proq 
kislorod sarf etiladi. Masalan, stearin kislotasining biologik oksidlanishi: 
С
18
Н
36
О
2
+260
2
→ 18СО
2
+18Н
2
О +energiya 
69
,
0
26
18
2
2


O
CO
HК
Nafas olish jarayonida organik kislotalar ishlatilsa, nafas olish koeffitsiyenti birdan yuqori 
bo‘ladi. Chunki bu molekula tarkibida kislorod uglerod va vodorodga nisbatan ko‘p va uni oksidlantirish 
uchun kamroq kislorod sarflanadi. Masalan, otquloq kislotasining biologik oksidlanishida nafas olish 
koeffitsiyenti 4 ga teng 
2 С
2
Н
2
О
4
+ О
2
→ 4СО
2
+ 2 Н
2
О +energiya 
4
4
2
2


O
CO
HК
Nafas olish koeffitsiyentining darajasi nafas olish mahsulotiga bog‘liqligi faqat kislorod miqdori 
yetarli sharoitda sodir bo‘ladi. Lekin oksidlanish kislorodsiz (anaerob) muhitda borganda nafas olish 
keffitsiyentining darajasi o‘zgarishi mumkin. Masalan, urug‘lar kislorod kam yoki anaerob sharoitda 
nafas olganda (suvga botirilib saqlansa) havodan О
2
yutilmaydi, lekin СО
2
ajralib chiqadi. Bunday nafas 
olish koeffitsiyenti birdan yuqori bo‘ladi.