Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika va ekologiya kafedrasi

Golji apparatining sxematik tasviri
PLASTIDALAR.
O‘simlik hujayralari plastidalarning bo‘lishi bilan hayvon hujayralaridan farq 
qiladi. Plastida-grekcha "plastikos" so‘zidan olingan bo‘lib, shakllangan degan ma’noni anglatadi. 
Sitoplazmada plastidalar o‘zlarining qo‘shqavat membranalari bilan ajralib turadilar. Ular 
dumaloq yoki oval shaklda. Yuksak o‘simliklarning barg hujayralarida 20-50 donagacha uchraydi. 
Plastidalar rangsiz (protoplastlar, leykoplastlar) yoki rangli (xloroplastlar, xromoplastlar) bo‘ladi. 
O‘simlik hujayrasida uch xil plastidalar mavjud: xloroplastlar, xromoplastlar va leykoplastlar. 
Xloroplastlar - asosan yashil rangda (Grekcha «xloros» -yashil so‘zidan olingan). Tarkibida 
xlorofill va karotinoidlardan iborat pigmentlar bor. Mazkur organoidning asosiy vazifasi shundan 
iboratki, unda fotosintez jarayoni sodir bo‘ladi. Shu sababli u fotosintetik organ ham deyiladi (fotosintez 
bo‘limida buni kengroq ko‘rib chiqamiz). 
Xromoplastlar -(grekcha «xroma» -rang so‘zidan olingan) sariq, qizil va qo‘ng‘ir ranglarda bo‘lishi 
mumkin. Ular o‘simliklarning yer usti va yer osti organlarida, o‘simlik gullari va meva hujayralarining 
protoplazmasida uchraydi. Xromoplastlarda - karotinoidlar jumlasiga kiruvchi pigmentlar (karotin- 
С
40
Н
56
, lyutin -С
40
Н
56
О
2
, violaksantin- С
40
Н
56
О
4
) bo‘ladi. Ular gultoj barglarida, ayrim mevalarda 
(apelsin po‘stlog‘ida, namatakda, tarvuz, pomidor, sabzida va boshqalarda) uchraydi. Xromoplastlarning 
shakli juda xilma-xil: dumaloq, elipsoidsimon, uchburchak, ko‘p burchakli, ignasimon, qirrali va hokazo. 
Gullarning xromoplastlar tufayli turli rangga kirishi va hashoratlarni jalb qilishi biologik ahamiyatga ega. 
Chunki hasharotlar (ularni) chetdan changlatishni ta’minlaydi. 
Leykoplastlarda pigmentlar bo‘lmaydi (grekcha «leykos» -oq so‘zidan olingan). Shuning uchun 
ham ular rangsiz. Shakli asosan sharsimon. Tarkibida kraxmal va oqsil donachalari bor. O‘simliklarning 
hosil qiluvchi to‘qimalarida, yer osti organlarida va urug‘larida uchraydi. Leykoplastlarni 1854 yilda 
Kryuger topgan. Ular qo‘shqavat membrana 
bilan o‘ralgan. Yorug‘likda ichki lamellalar 
strukturasi rivojlanib, yashil xloroplastlarga 
aylanish xususiyatiga ega. 
5-rasm.