Axborotlar texnologiyasi

ma’lumotlarni nusxalash.
Katakdagi ma’lumotning nusxasini olish uchun katak 
faollashtiriladi va Pravka menyusining Kоpirоvat yoki Ctrl va C tugmalari birgalikda 
bosiladi. Qo‘yilishi kerak bo‘lgan katak faollashtirilib, Pravka menyusining Vstavit buyrug‘i 
bosiladi; 

ma’lumotlarni ko‘chirish.
Katakdagi ma’lumotni ko‘chirish uchun katak faollashtiriladi va 
“Правка” menyusining “Вырезать” yoki Ctrl va X tugmalari birgalikda bosiladi. Qo‘yilishi 
kerak bo‘lgan katak faollashtirilib, “Правка” menyusining “Вставить” buyrug‘i bosiladi; 

katakdagi ma’lumotni o‘zgartirish.
Ba’zi hollarda katakka noto‘g‘ri kiritilgan 
ma’lumotlarni to‘g‘rilash uchun uni o‘chirib, qaytadan yozmasdan unga ozgina o‘zgartirish 
kiritish yetarli bo‘ladi. Bu ishni bir necha usullar bilan bajarish mumkin:
a) katakcha ustida sichqonchaning chap tugmasi 2 marta bosiladi va bu holda katak ichida 
kursor paydo bo‘ladi. Kerakli qism to‘g‘rilanib Enter tugmasi bosiladi;
b) katakcha faollashtiriladi va F2 funksional tugma bosiladi. Kerakli o‘zgartirishlar 
kiritilib Enter tugmasi bosiladi;
c) katakcha faollashtiriladi. Bu vaqtda katakdagi ma’lumotlar Formulalar satrida ko‘rinadi. 
Sichqonchaning chap tugmasi formulalar satrida 1 marta bosiladi. Kerakli o‘zgartirishlar 
kiritilib, Enter tugmasi bosiladi. 
Formulalar, funksiyalar va ularni qo‘llash 
Formula va funksiyalar Elektron jadvalda ishlashda eng asosiy vosita hisoblanadi. Excel oddiy 
matn muharriridan shunisi bilan farq qiladi. Formula va funksiyalar kataklardagi boshlang‘ich 
qiymatlar orqali ma’lum amallar yordamida yangi zarur qiymat hosil qilish uchun ishlatiladi. 
Boshlang‘ich qiymatlar o‘zgartirilganda formula yoki funksiya yordamida hosil qilingan qiymat 
ham avtomatik ravishda o‘zgaradi. Bu esa formula yoki funksiyalarni bir marta yozib, boshlang‘ich 
qiymatlarni xohlagancha o‘zgartirib, yangi-yangi natijalar olish imkonini beradi. 
Agar biror katakka qandaydir formula kiritilib, Enter tugmasi bosilsa, formula o‘rnida shu 
formula bo‘yicha hisoblangan qiymat hosil bo‘ladi. Biror katakdagi sonli qiymat qanday formula 
yordamida hisoblanganligini bilish uchun katak faollashtiriladi. Natijada formulalar satrida 
ishlatilgan formula hosil bo‘ladi. 

---

18 
Katakka kiritiladigan formulada quyidagi elementlar bo‘lishi mumkin: 
arifmetik amallar; 
katak yoki maydon adresi, yoki ularning nomi; 
sonlar; 
ishchi jadval funksiyalari. 
Formulada quyidagi amallardan foydalanish mumkin: 
Excelda amal belgilari 
Amal belgisi 
Nomi 
+ 
- 
* 
/ 
^ 
& 
= 
> 
< 
Qo‘shish 
Ayirish 
Ko‘paytirish 
Bo‘lish 
Darajaga ko‘tarish 
Konkatenatsiya (ulash) 
Tenglikni mantiqiy solishtirish 
Kattaga mantiqiy solishtirish 
Kichikka mantiqiy solishtirish 
Bir formulada bu amallardan bir nechtasi qatnashsa, u holda amallar quyidagi ketma-ketlikda 
bajariladi: 
Amal belgilari ustunlik darajalari 
Amal belgisi 
Nomi 
Ustunlik 
darajasi 
^ 
* 
/ 
+ 
- 
& 
q 
> 
< 
Darajaga ko‘tarish 
Ko‘paytirish 
Bo‘lish 
Qo‘shish 
Ayirish 
Konkatenatsiya (ulash) 
Tenglikni mantiqiy solishtirish 
Kattaga mantiqiy solishtirish 
Kichikka mantiqiy solishtirish 
1 
2 
2 
3 
3 
4 
5 
5 
5 
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, misol uchun darajaga ko‘tarish amali birinchi bo‘lib bajariladi.
Oddiy qavslar yordamida amallarning tabiiy bajarilish ketma-ketligini o‘zgartirish mumkin. 
Formulalarga misollar: 
=15*0,5 -
15 soni 0,5 soniga ko‘paytiriladi;
=A1+C1 -
A1 va C1 katakdagi sonlar qo‘shiladi;
=MAKC(B1:D5) - 
B1:D5 maydonda joylashgan eng katta qiymat topiladi;
=B2^(2G’3) -
B2 katakda turgan sonning
3
2
 - darajasi topilmoqda;

---

19 
=(2-ABS(0,2+A2))/(1+A2^3) - 
3
2
1
2
2
.
0
2
A
A
formula hisoblanmoqda.
Formulalarni kiritish 
Formulani kiritish uchun dastlab formula kiritilishi kerak bo‘lgan katak faollashtiriladi. 
Shundan so‘ng katakning o‘zida yoki formulalar satrida ma’lum formula kiritiladi. Formulani 
qayerda kiritishning ahamiyati yo‘q. Formula har doim “=” (tenglik) belgisidan boshlanishi shart.
Formulani to‘liq klaviatura yordamida kiritish mumkin. Bundan tashqari sichqoncha 
yordamidan foydalanish ham mumkin. Masalan, C1 katakka =A1+B1 formula yozish kerak bo‘lsa, 
quyidagi amallar ketma-ketligi bajariladi: 
C1 katak faollashtiriladi; 
“q” (tenglik) belgisi klaviatura yordamida kiritiladi; 
A1 katak ustida sichqonchaning chap tugmasi bir marta bosiladi; 
klaviatura yordamida “Q” (qo‘shish) belgisi kiritiladi; 
B1 katak ustida sichqonchaning chap tugmasi bir marta bosiladi. 
Formula to‘liq kiritib bo‘lingandan so‘ng albatta Enter tugmasi bosilishi lozim. 
Diagrammalar qurish va ularni tahrirlash 
Excelning asosiy imkoniyatlaridan yana biri diagrammalar qurishdir. 
Diagrammalar
jadval ko‘rinishdagi ma’lumotlarning grafik ko‘rinishdagi tasviridir. Inson 
ko‘zi sonli ma’lumotlardan ko‘ra, grafik va tasvirlarni yaxshiroq ko‘ra oladi. Aslida diagramma 
bizga hech narsa bermaydi. Lekin sonli ma’lumotlarni tushunish va tasavvur qilishda 
diagrammalarning roli beqiyosdir. Shuning uchun ham odatda Excelda barcha hisob-kitob ishlari 
bajarib bo‘lingandan so‘ng, boshlang‘ich qiymat va natijalar asosida diagrammalar quriladi. 
Har xil masalalarni yechish jarayonida turli ma’lumotlar hosil bo‘ladi. Tabiiyki, bu 
ma’lumotlarning grafiklari ham turlicha bo‘ladi. Excelda juda ko‘p turdagi diagrammalarni yasash 
imkoni mavjud. Masalan, 
chiziqli, doira, gistogramma, yuza, halqa 
va boshqa ko‘rinishdagi 
diagrammalar. Bir masala uchun bu diagrammalarning barchasidan forydalanish o‘rinli emas. Misol 
uchun, guruh talabalarining fanlar bo‘yicha olgan ballarini yoki stipendiya miqdorlarini tasvirlash 
uchun diagrammalarning 
chiziqli (lineychataya)
, “Гистрограмма” turlaridan, jahon mashina 
bozorida davlatlarning ulushlari yoki uyali aloqa kompaniyalarining abonentlar bo‘yicha ulushlarini 
tasvirlash uchun 
doira, xalqa
turlaridan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
Diagramma hosil qilish uchun odatda avvalo kerakli maydon yoki maydonlar belgilab olinadi. 
So‘ngra “Вставка” menyusining “Диаграмма” yoki uskunalar panelidagi 
piktogrammasi 
bosiladi. Natijada diagramma ustasi oynasi hosil bo‘ladi. 

---

20 
“Мастер диаграмм” oynasi 
Bu oyna 2 ta paneldan iborat: “Стандартные” va “Нестандартные”. Yuqoridagi rasmda 
“Стандартные” paneli keltirilgan. Bu panelning “Тип” sohasida 14 xil diagramma turlari mavjud. 
Biror turdagi diagramma tanlansa, panelning “Вид” sohasida tanlangan turga mos diagramma 
ko‘rinishlari paydo bo‘ladi. “Вид” sohasining pastki qismida tanlangan diagramma haqida qisqacha 
ma’lumotnoma paydo bo‘ladi. Panelda joylashgan “Просмот результата” tugmasi orqali tanlangan 
diagramma belgilangan ma’lumot sohasiga qanday qo‘llanilayotganligini ko‘rish mumkin. Biror 
turdagi diagramma ko‘rinishi tanlanib, “Далее” tugmasi bosiladi. Ochilgan navbatdagi muloqot 
oynalaridan o‘rnatilayotgan diagramma parametrlari belgilab boriladi. So‘ngi muloqot oynasida 
“Готово” tugmasi bosiladi. Barcha ish to‘g‘ri bajarilgan bo‘lsa, kutilgan diagramma hosil bo‘ladi.