|
Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar
1.
Konfliktli vaziyatda qanday to’g’ri muloqat qoidalari mavjud?
2.
To’g’ri muomala qilish usullariga doir maslahatlarni izohlang.
3.
Tana zabonini qanday tushunasiz?
4.
Tana zaboni qanday ko’rinishlari mavjud?
5.
O’zgani anglash (eshitish) va o’zini anglatish qoidalari izohlang.
Mustaqil o’zlashtirishga tavsiya etiladigan adabiyotlar
1.
Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – Toshkent,
―Ma’naviyat‖, 2008.
2.
Уткин A.Я. Koнфликт: теория и практика. M. ―Изд-во‖ 1998 г.
3.
Yoshlar va konfliktlar:Konfliktlar yechimiga o’rganish/ To’ychiyeva
Gulxumor-Toshkent.2008 y
4.
Ergeshova D.q., Najimov M.K. Yuridik konfliktologiya: O’quv qo’llanma –
T.: TDYuI, 2007. – 97 b.
5.
Konfliktologiya asoslari: O’quv qo’llanma/ R.Z.Jumayev, U.A.Ubaydullayev,
B.A.Xujanov. - Toshkent: Akademiya, 2000. - 208 b.
98
11-MAVZU. Faol tinglash malakasi
REJA
1.
Tinglashga tayyorlik
2.
Birovning his-tuyg’ulariga e’tiborli bo’lish
3.
Konfliktli vaziyatda o’z amallariga mas’ul bo’lish
Odamlar fikrini faol eshitish ko’nikmalari
Konfliktlar yechimining eng zarur shartlaridan biri – odamlarni faol eshitish
ko’nikmasi hisoblanadi. Ammo hayotda aynan mana shu ko’nikmani faol ishlata
biladigan odamlar soni juda kam topiladi. Hammamiz ham ko’proq o’zimiz
gapirishni istaymiz, kamdan kam hollarda boshqalar so’zlariga quloq tutib, ularga o’z
e’tiborimizni qaratamiz. Ammo insonni konflikt va tang holatdan olib chiqib
ketadigan ko’nikmalardan biri aynan faol eshitish hisoblanadi. Ba’zan odamga e’tibor
bilan quloq tutib, uning so’zlarini sabr bilan eshitishning o’zi uni tinchlantiradi va
qoniqtiradi. Fikri eshitilgan inson o’zini o’ziga yordam berilgan, dardlaridan ozod
bo’lgan, muammosi yechilgan deb hisoblaydi. Faol eshitish ko’nikmasi – o’z erkin
hoxishingiz asosida ikkinchi planga o’tib, boshqa odamning nuqtai nazarini
anglashga sayi-harakat qilish va uning xissiyotlari, fikrlari va qarashlarini adekvat
tushunish hisoblanadi.
Faol eshitish talablari:
O’zingiz haqida umuman gapirmang
U tanlagan mavzuni umuman o’zgartirmang
Suhbatda umuman maslahat bermang, inson holatiga diagnoz qo’ymang, shu
bilan birga suhbatdoshingiz so’zlarini baholamang, uning harakatlarini oqlamang,
tanqid ham qilmang, piching ham qilmang, sabr bilan eshiting..
Oldindan nimalar deyishni o’ylab, rejalashtirib qo’ymang, rejalashtirish
samimiylikni o’ldiradi.
Boshqalar xissiyotlarini inkor etmang, ularga befarq ham qaramang
(ignorirovat). O’z xissiyotlaringizni nazorat qiling. U qanday gapirayotganligiga
emas, u nima axborotlarni berayotganligi, sizga uzatishga harakat qilayotganligiga
e’tibor bilan qarang. Uning xissiyoti nimadan iborat ekanligiga diqqat qiling.
Asabiylashgan odamning ko’zlaridagi yosh, tartibsiz tana harakatlari, o’zini tuta
bilmaslik kabilarga juda katta diqqat qiling. Chunki qattiq emosional holatdagi
odamning xatti harakatlari tez o’zgaruvchan bo’ladi, mehr birdaniga qahrga aylanib
ketishi mumkin. Shu bois, tana harakatlari sizga ichki kechinmalar borasidagi
instinktiv ma’lumotlarni uzatadi. Ularni to’g’ri ―tarjima‖ qilish, tahdid uyg’onishi va
kuch ishlatilishidan o’zingizni muhofaza qila olishga doimo tayyor turing.
O’zingizni hamma aytilgan xis-tuyg’ularni tushunayotgandek tutmang, agar
biror narsani tushunmasangiz, o’zingizni tushunganday tutmang.
Suhbatdoshingizning dardi, hayollari, xis-tuyg’ulari nimaga qartilganligini
aniq belgilashga urining. Ularni aniqlash uchun savollar bering. Savollaringiz lo’nda
va aniq bo’lsin. Savollar orada samimiylikni oshirishga xizmat qilsin.
99
Suhbatdoshingizni anglayotganligingiz,
uning
qarashlari
siz uchun
oydinlashganini bildira boring. O’z so’zlaringiz bilan vaziyatni so’zlab berishga
harakat qiling. Bu sizning vaziyatni to’g’ri anglayotganligingizni nazorat qilib borish
imkonini yaratadi.
Konflikt vaziyatlarda faol eshitish uch epatda o’tadi. Ularda axborot olish va
uzatishning uch turi aks etadi: axborot almashuv, tasdiqlash bosqichi va
tinchlantirish bosqichi.
Tasdiqlash, tomonlarni quvvatlash bosqichi – biror tomon o’z xis-tuyg’ularini
ifodalash uchun boshqa tomonga ehtiyoj, zarurat sezganda yuzaga keladi. Masalan,
siz biror kishi bilan dildan suhbatlashish uchun juda katta ehtiyoj sezasiz. Bu
vaziyatda gapiruvchining vazifasi – o’z muammolarini ifodalash, eshituvchining
vazifasi – uning xis-tuyg’ularini anglash va eshitish orqali, unga tinchlanish imkonini
yaratishdan iborat bo’ladi.
Faol eshitish talablari amal qilayotganda kuyidagilarga e’tibor qaratish lozim:
muammoni aniq belgilashga sayi-harakat qiling. Ba’zan muammo haqida
aynan so’zlab berilayotganda u aniqroq va asosliroq belgilanadi. Muammoni har ikki
tomon anglanganidan so’ng suhbatni davom ettiring.
muammo faktlari va ularga mutanosib o’z xis-tuyg’ularingizni mushohada
eting. Masalan, ―U sizga shunday degandan keyin, o’zingizni qanday xis qildingiz?‖
suhbatdoshingizning xissiyotlarini so’z bilan ifodalab berishga urining. Bu
unga o’z xulosalarining qayta anglanishi va to’g’rilanishiga ko’mak beradi.
o’zingizni va suhbatdoshingizni nazorat qilib boring. So’zlarning xissiyotlarga
mutanosibligi, ularning real faktlar asosida kelib chiqqanligini aniqlab boring.
Mavzuga qayta-qayta takror e’tibor qilinishiga erishing. Mavzudan chetga
chiqib ketmaslikni ta’minlang. Xissiyotlar ketidan ketib, suhbatdoshingiz chetga
chiqib ketsa, uni bosim o’tkazmasdan qayta mavzu doirasiga olib kiring.
―Men sizni tushundim‖, ―Men buni bilaman‖, ―Men ham shunday bo’lgan
edim‖ qabilidagi jumlalardan o’zingizni olib qoching. Chunki biz har doim ham
boshqa inson tushgan va boshidan kechirgan vaziyatni adekvat tarzda anglay
olmaymiz. Ko’proq uning xolatini aniqlashtirishga qaratilgan jumlalarni ishlating.
Masalan, ―Ko’rib turibman, sizga juda qiyin..‖, ―Qanday qiynalganingizni
sezyapman...‖, ―Bu vaziyatni qanday qabul qilganligingizni faraz ham
qilolmayman...‖, ― Bu vaziyat sizni tang xolatga kiritib qo’yganligini ko’ryapman...‖.
O’z sirlaringizni oshkora qilmang. Muloqotdagi yaqinlik ko’p hollarda
insonlarni o’zlari haqida ko’proq axborot berib yuborishi, o’z sirlarining oshkora
bo’lishi uchun imkon yaratadi. Keyinchalik bunday qilganligingiz uchun
kuyinishingiz mumkin.
Ochiq va samimiy suhbat yengillik topgan insonni har doim siz sari yo’lga
tushish, sizdan doimiy foydalanish sari yo’llashi mumkin. Ammo sizning vaqtingiz
har doim ham topilavermaydi. Vaqt topolmagan holatingizda esa mazkur suhbatdosh
batamom sizga qarshi inson bo’lib qolishi mumkin. U kuyidagicha fikr yuritadi: ―Ha,
mening sirlarimni bilib olish uchun gaplashib, endi umuman menga qaramay qo’ydi‖.
Doimiy sirdoshga aylanib qolishdan o’zingizni saqlang.
100
Muloqot jarayonida tabiiy jimlik hukm surish vaziyatlaridan qo’rqmang. Ular
tabiiy. Jimlik osoyishtalik alomati bo’lib, fikrlarning qayta anglanishi va
mujassamlanishi uchun xizmat qilishi mumkin.
Insonning tana zaboniga e’tiborli bo’ling. Tana zaboni biror narsanining ochiq
anglangani, yoki uning aksi, biror narsa tushunilmaganligini ko’rsatishi mumkin. Bu
esa sizning suhbatni to’g’ri yo’naltirishingiz uchun asos bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
