absalyut qora jism uchun nur chiqarish qobiliyatining maksimumiga mos keluvchi
shartni qanoatlantiruvchi to‟lqin uzunlikning qiymatini topish kerak. (28) ni
qiymatini (30)ga olib kelib qo‟yamiz va biroz o‟zgartirish kiritib quyidagiga ega
Yuqoridagilardan Plank formulasi muvozanatli issiqlik nurlanishining tugallangan
ifodasi ekanligi kelib chiqadi.
Issiqlik nurlanish qonunlariga asoslanib yuqorida temperaturalarni o‟lchash
esa optik pirometrlar deb ataladi. Shu pirometrlardan ba‟zilarining ishlash prinsipi
1. Radiasion pirometr. Stefan – Bol‟sman qonuniga asoslanib absalyut qora
absalyut qora jismning temperaturasini aniqlash uchun uning to‟la nur
aT absalyut qora jismnikidan kichik, ular orasidagi bog‟lanish Kirxgof
qonuni:
bilan aniqlanadi, bunda aT absalyut qora bo‟lmagan jismning to‟la nur yutish
qobiliyati ba‟zan uni jismning qoralik darajasi deb ataladi.
agar (33) ifodadagi ET o‟rniga absalyut qora bo‟lmagan ixtiyoriy jismning
to‟la nur chiqarish qobiliyati eT qo‟yilsa, jismning haqiqiy temperaturasi emas,
balki radiasion temperaturasi aniqlangan bo‟ladi. Demak, radiassion
temperatura deganda to‟la nur chiqarish qobiliyati absalyut qora bo‟lmagan
jismning to‟la nur chiqarish qobiliyatiga miqdoran teng bo‟lgan taqdirda
absalyut qora jism erishishi lozim bo‟lgan temperatura tushiniladi. (33) va (34)
lardan foydalanib, ixtiyoriy jismning haqiqiy temperaturasi T va radiasion
temperaturasi T
rad
orasidagi bog‟lanish:
T
rad
= T
4
√ a
T
Munosabati bilan aniqlanishini topamiz. Radiasion pirometrning sxemasi
tasvirlangan. Jism (M)ning nurlanishi termopara (TP) ga tushiriladi. Termopara
zanjirga ulangan gal‟vanometr shkalasi absalyut qora jismning kel‟vinlarda
ifodalangan temperaturasiga moslab darajalanadi. Shuning uchun bu pirometr
ixtiyoriy jismning radiasion temperaturasini aniqlashga imkon beradi.
2. Ravshanlik pirometri.
Bu pirometrning tuzilishi 4-rasmda tasvirlangan. Temperaturasi aniqlanishi
lozim bo‟lgan jismdan kelayotgan nurlanish cho‟g‟lanuvchi lampa (L)
tolasining tekisligiga ob‟ektiv (O) yordamida moslanadi. Okulyar (O
1
)
yordamida lampa tolasi va nur chiqayotgan jism sirtining tasviri kuzatiladi.
Okulyar oldida joylashtirilgan fil‟tr (F) spektrning bir qismini o‟tkazadi.
Lampa tolasining ravshanligi R reostat yordamida o‟zlashtirilishi mumkin.
Vinning siljishi qonunidan foydalanib nurlangich jismning temperaturasini
aniqlash mumkin. Buning uchun jism nur chiqarish qobiliyatining spektral
xarakteristikasini o‟lchash va muayan spektr uchun λ
m
ni aniqlash kerak, λ
m
esa jism temperaturasi bilan T=b/λ
m
munosabat orqali bog‟langan. Bu usul
bilan aniqlangan quyosh temperaturasi taxminan 6000
0
K ga teng.
Do'stlaringiz bilan baham: