С. Газиназарова. И. Ахмедов. Б. Мухамедгалиев. А. Хожиев

Атмосфера ифлосланишининг сувга таъсири
. Атмосферанинг 
(чанглар, қурумлар, тутунлар ва бошқа қаттиқ заррачалар ҳамда заҳарли газлар 
билан) ифлосланиши сайёрамиз сув ресурсларига ҳам салбий таъсир этади. 

---

29 
Атмосферанинг ифлосланиши туфайли Москвада (1910-1962 йилларда), 
Киев ва Новосибирск (1967-1973 йилларда) шаҳарларида атрофига нисбатан 
ёғин 11% кўп тушган. Самарқанд шаҳри атрофига нисбатан бир йилда 6 
кун кўп туман тушган, 11 мм ёғин кўп ёққан. 
Атмосфера ҳавосининг ифлосланишини киши организмига т а ъ с и р и .
Бир киши сутка давомида ўртача 25 кг ча ҳаво билан нафас олади. Натижада 
ҳаво таркибидаги зарарли чанг, қурум ва заҳарли газлар киши организмида 
тўпланаверади. Бу эса аста-секин киши организмининг заифлашишига олиб 
келади ва оқибатда инсон организми турли инфекцияларга етарли даражада 
қаршилик кўрсата олмайдиган бўлиб қолади, оқибатда ҳар хил касалликларни, 
чунончи астма, кўз касали, жигар циррози, қон босими, рак, бронхит, ўпка 
касаллиги, йўтал каби касалликларнинг кўпайишига сабаб бўлади ҳамда 
Цемент заводлари, тоғ-кон саноатидаги кераксиз жинслардан вужудга 
келган чанглар канал, тўғон ва йўл қурилишида ўтказиладиган 
портлатишлардан вужудга келган чанглар атрофидаги ўсимликларга 
салбий таъсир этади. Ўзбекистонда ўтказилган кузатишлар шуни 
кўрсатадики, портлатишлардан вужудга келган чанглар атрофидаги 
ўсимликларнинг ўсишини 2 йилга сусайтирар экан. 
Ўсимликларни зарарланишида атмосферанинг урушлар натижасида 
заҳарловчи моддалар билан ифлосла.ниши ҳам мавжуд. АҚШнинг 
Вьетнамдаги мудҳиш уруш йиллари даврида 90 минг т заҳарловчи моддалар 
2 млн. га майдонга ташланган. Натижада бугунги кунга келиб 1,5 млн. га жойда 
ўрмон ва ўтлоқлар қуриб, қишлоқ хўжалнгига яроқсиз ерга айланиб қолган. 
Бундай ҳодиса Лаосда, Камбоджада ҳам рўй берган. 
Атмосферанинг ифлосланиши ҳайвонларга ҳам салбий таъсир этиб, 
уларнинг заҳарланишига, баъзан эса нобуд бўлишига сабаб бўлмоқда. 
Ҳайвонлар ифлос атмосфера ҳавосидан нафас олганда унинг организмида 
заҳарли чанглар ва газлар (фтор, молибден, қўрғошин ва сурьма элементлари) 
йиғилиб, сўнгра уни касалланиб, ўлишига сабаб бўлади. Ҳайвон турларининг 

---

30 
заҳарланиб, қирилиб кетишида урушларнинг, хусусан, АҚШнинг Вьетнамда, 
Лаосда, Камбоджада олиб борган урушларда кимёвий қуролларни қўллаш 
туфайли 170 қуш туридан ҳозир 24 қуш тури, 55 сут эмизувчилар туридан эса 5 
тур қолган. Ҳозир саноатлашган жойлардаги ҳайвонлар орасида «саноат 
флюороз» деган касаллиги кенг тарқалиб, у сувда ва ем-хашакда тўпланиб 
қолган фтор моддаси туфайли вужудга келган. Фақат АҚШнинг Флорида 
штатининг Полк округидаги бир неча фосфат заводларидан чиққан фтордан 
заҳарланиб 30 минг бош қорамол ўлган. АҚШдаги рангдор металлургия 
заводидан чиққан қўрғошин ва пўлат эритиш заводидан чиққан молибден 
билан заҳарланиб, заводдан диаметри 24 км гача бўлган яйловлардаги қўйлар 
ўлган. Турсунзода алюминий заводининг (Тожикистон) заҳарли газлари 
таъсирида унинг атрофидаги, жумладан Сурхондарё вилоятининг чегарадош 
туманларида чорва молларининг маҳсулдорлиги ва қишлоқ хўжалик 
экинларининг ҳосилдорликлари камайиб кетмоқда. 
Атмосфера ҳавосининг заҳарли чанг ва газлар билан ифлосланиши 
асалариларнинг кўплаб қирилиб кетишидан ташқари, асалини сифатига ҳам 
таъсир этади.