Umurtqalilar zoologiyasi

* 
4 8 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi 
baliqlarda embrional rivojlanish davrida ichakning orqa to­ 
monida bo'rtma sifatida hosil boigan suzgich pufagi bor va u 
muhim gidrostatik organ hisoblanadi. Suyakli buliqlarda ota- 
lanish tashqi. Tuxumi (ikrasi) mayda, shox moddali qobig'i 
yo'q. Suyakli baliqlarning 90 foizdan ko'prog'i shuia qanot- 
lilar kenja sinfiga kiradi. Suyaldi baliqlarning ko'pchiligida 
og'zi boshining oldingi qismida joylashgan, rostrumi yo'q. 
Dum suzgich qanoti gomotserkal tipda. Juft suzgich qanotlari 
tanasiga nisbatan vertikal joylashgan. Tanasi suyakli tanga- 
chalar bilan qoplangan va u yupqa plastinkadan iborat boiib, 
cherepitsasimon bir-birining ustida yotadi. Kloakasi yo'q. Icha- 
gida spiralsimon klapanlari yo'q, uning o'rniga ko'pchilik suyak­ 
li baliqlar ichagida ko'r (pilorik) o'simtalar paydo boigan. 
Tog'ayli baliqlar yuragidagi arterial konus o'rniga suyakli 
baliqlarda aorta piyozchasi paydo boigan. 
Laboratoriya mashg'ulotida tirik yoki formalin (spirt) erit- 
masida fiksatsiya qilingan zog'ora baliqning (zog'ora baliq 
bo'lmasa, do'ng peshona yoki oq amur balig'i misolida o'rgansa 
ham boiadi) tashqi tuzilishi o'rganiladi. Fiksatsiya qilingan 
baliqning tashqi tuzilishini o'rganishdan oldin uni bir necha 
soat suvda yuvib, formalin hidi yo'qotiladi. So'ngra baliqni 
suvli, kengroq idishga solib, uning gavda shakli, rangi, tan­ 
gacha qoplamining joylashishi, gavdasining bosh, tana va dum 
qismlarining qo'shilib ketganligi va tanasining ikki yon to­ 
mondan siqiqligini e’tibor berib ko'rib chiqing. Boshida, ta- 
nasida va dum qismida joylashgan organlarini toping. Yangi 
tutilgan tirik baliq terisi shilimshiq modda bilan qoplanganligi 
tufayli, uni kaftda ushlab turish oson boimasligini bilsa boiadi. 
Quyida suyakli baliqlarning tashqi tuzilishi bilan tanishasiz. 
Tashqi tuzilishi. Suyakli baliqlar gavdasining shakli har 
xil boiadi. Zog'ora baliqning ustki ensa boiimi yon tomon- 
laridan birmuncha qisilib do'nglik (bo'rtma) hosil boigan. 
Tananing qolgan qismi dum qismining oldingi chegarasigacha 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi 
bir xil kenglikda bo‘lib, keyin sekin-asta torayib, dum qismiga 
aylanadi. Boshining ikki yon tomonida jabra qopqoqlari joy­ 
lashgan boiib (27-rasm), ularning keyingi qirralari bosh bilan 
tana boiimlari o‘rtasidagi chegara hisoblanadi. 
Orqa chiqaruv teshigi dum boiimining oldingi chegara- 
sidir. Orqa chiqaruv (anal) teshigining bevosita orqa tomoniga 
o'rnashgan siydik-tanosil so'rg'ichida jinsiy teshigi va uning 
orqasida siydik teshigi ochiladi. Ko'krak juft suzgich qanot­ 
lari, barcha baliqlardagiga o'xshash gavdaning ikki yonida 
jabra yoriqlari orqasida, qorin juft suzgich qanotlari esa tana 
boiimining qorin qismi o'rtasida o'rnashgan. Toq suzgich qa­ 
notlar bittadan. Ular orqa, dum va orqa chiqaruv (anal) suz­ 
gich qanotlaridan iborat. Orqa va anal suzgichlarining oldida 
tishli bittadan qattiq suyak nurlari boiadi. Zog'ora baliqning 
tanasi sarg'ish tillasimon suyak tangachalar bilan qoplangan. 
Suyak tangachalar cherepitsalar kabi bir-birining ustida to'g'ri 
qator boiib joylashgan. Har qaysi tangacha birmuncha yu- 
maloqlangan yupqa plastinkadan iborat boiib, oldingi asosiy 
qismi (qirrasi) teri ichiga kirib turadi, qolgan tashqi cheti esa 
tekis boiadi. Bunday tangacha sikloid tangacha deb atala­ 
di. Zog'ora baliq tanasining boshidan to dum suzgich qanoti- 
gacha to'g'ri yon chizig‘i o'tadi.