Namangan viloyati aholisi va unga hos hususiyatlar

Shimoliy Farg’ona areali 
ga kiritiladi. Ushbu tumanlarda aholining 
o’rtacha zichligi 300-500 kishini tashkil qiladi. Shimoliy areal ma’muriy jihatdan 
asosan Namangan viloyati tumanlaridan tashkil topgan bo’lib, eng qulay tabiiy 
sharoitga ega va iqtisodiy jihatdan rivojlangan hudud hisoblanadi. 
Markaziy Farg’ona arealida aholining o’rtacha zichligi 100-400 kishini 
tashkil etib, bu arealga Namangan viloyatining Mingbuloq tumani kiradi. Mazkur 
hududga 
kiruvchi 
tumanlar 
hududi 
keying 
yillarda 
keng 
miqyosda 
o’zlashtirilmoqda. Bu hududlarda qishloq xo’jaligi uchun noqulay hisoblangan 
Markaziy Farg’ona cho’llari mavjudligi aholi zochligining past bo’lishiga olib 
kelgan. Mingbuloq tumanida aholizichligi 159 kishini tashkil qiladi. 
G’arbiy Farg’ona arealiga kiruvchi Namangan viloyatining Pop, Chust 
tumanlari kiradi. Pop tumanida aholi aholi zichligi 70-75 kishini tashkil etsa, Chust 
tumanida 270 kishini tashkil qiladi. Bu areal boshqalariga nisbatan aholisi siyrak 
joylashganligi bilan ajralib turadi. Aholi yashashi va qishloq xo’jaligi uchun 
noqulay hisoblangan tog’ va adirliklar mavjudligi uchun ham bu tumanlarda 
zichlik uncha yuqori emas. Arealda yangi yerlarning o’zlashtirilishi va foydali 
qazilma konlarining topilib ishga tushirilishi munosabati bilan ham aholi zichligi 
ortib bormoqda. Angren-Pop temir yo’lining ishga tushirilishi hududning keng 
ko’lamda o’zlashtirilishi va aholining zichligi ortishiga olib keladi. 
Shaharlar kishilik jamiyatning tengdoshi bo’lib, ularning paydo bo’lishi, 
11
Qodirov R.B. Farg’ona mintaqasi aholisi va mehnat resurslari.-T.: 2016.-68-69 b.

---

58 
shakllanishi va tarixiy taraqqiyoti insoniyat tarixi bilan chambarchas bog’langan. 
Er sharidagi eng kadimiy shaharlar Kadimgi Bobil, Misr, Vavilon, qadimgi 
Rimda paydo bo’lgan. 
Shaharlar kelib chiqishiga eng avvalo ijtimoiy mexnat taqsimoti sabab 
bo’lgan. Ma’lumki, dexqonchilikning chorvachilikdan ajralib chiqishi natijasida 
dastlabki mehnat taqsimoti paydo bo’ldi. Ammo buning natijasida shaharlar 
vujudga kelmadi. Dexqonchilik, ayniqsa sug’orma dexqonchilikning rivojlanishi 
aholining o’troqlashishiga olib keldi, doimiy aholi punktlarini vujudga keltirdi. 
Sug’orish inshootlarining qurilishi, ularni ximoya qilish tufayli kishilarning 
birgalikda jamoa bo’lib yashashiga olib keldi. Natijada aholi punktlari 
kattalashib, yiriklashib bordi. 
Keyinchalik dexqonchilikdan xunarmandchilik va savdo ajralib chiqdi. Bu esa 
shaharlarning paydo bo’lishiga asos bo’ldi. Shaharlar sinfiy jamiyat bilan 
tengdosh. Ammo borgan sari shahar bilan qishloq o’rtasida farq ortib, 
shaharlarning ustuvorligi sezilib boradi. 
Respublikada XX asr 60-yillaridan shaharlar geografiyasi tezlik bilan 
o’rganila boshladi. Qisqa davr ichida bu fan tezlik bilan rivojlandi. Bugungi kunda 
shaharlar geografiyasi iqtisodiy va ijtimoiy geografiya fanining muhim bir qismiga 
aylandi. Shaharlar ishlab chiqarish kuchlarni hududiy tashqil etilishining asosiy 
bo’g’inlardan biri bo’lib, iqtisodiy geografik tadqiqot ob’eklari ichida o’ziga xos 
xususiyatga ega. Shaharlar mamlakat va rayonlar iqtisodiy va ijtimoiy 
geografiyasini o’zida yakkol mujassamlashtiradi, milliy iqtisodiyot, ilmiy-texnik 
taraqqiyot va siyosiy mustaqillikni mustaxkamlashda yetakchi rol o’ynaydi. 
Namangan viloyatida ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish natijasida 1960 yillarda 
urbanizatsiya darajasi ko’tarildi va aholining 28,2 foizi shaharlarda istiqomat qildi. 
Urbanizatsiya darajasi 1959-79 yillarda bir qator aholi punktlariga shahar maqomi 
berilishi munosabati bilan 31,0 foizga teng bo’ldi. Keyingi 1980-2008 yillarda 
shahar va qishloq aholisi nisbatida muxim o’zgarishlar kuzatilmadi.