Microsoft Word конструкция doc qisqartirilgan doc

3-§. Po‘lat buyumlarning sirtqi qatlamini azotga
to‘yintirish (azotlash)
Agressiv muhitlarda ishlaydigan detallar (jumla-dan, 
ichki yonish dvigatel gilzalari, tirsakli val bo‘yinlari, 
porshen barmoqlari va boshqalar) sirt yuza qatlamlarini 
qattiqlash bilan toliqish chegaralarini orttirish maqsadida 

---

94 
azotlanadi. Buning uchun dastlab buyum toblanib, yuqori 
temperaturada bo‘shatiladi, so‘ngra maxsus pechga kiritilib 
ammiak muhitida 500–600
o
C temperaturada ma’lum vaqt 
tutib turiladi. Bu sharoitda ammiak dissotsiatsiyalanib 
(2NH
3
=2N+3H
2
) ajralayotgan atomar azot buyum sirt 
yuzasiga diffuziyalanib, temir Al, Cr, Mo lar bilan nitrid 
(Fe
4
N, A1N, CrN, MoN) lar hosil qiladi. 
Azotlangan qatlamning qalinligi buyum materia-liga, 
gazning tozaligiga, temperaturaga va ishlov berish vaqtiga 
bog‘liq bo‘ladi. 
Shuni qayd etish kerakki, azotlangan qatlam qalinligi 
sementitlangan qatlam qattiqligidan 1,5–2 marta ortiq 
bo‘ladi. Lekin buyumlar o‘lchamining biroz ortishi 
jilvirlashni talab etadi. 
 
X bob.
 CHO‘YANLAR VA RANGLI METALLARNI 
TERMIK HAMDA KIMYOVIY-TERMIK ISHLASH 
 
l-§. Cho‘yanlarni termik ishlash
Cho‘yan buyumlarni ham po‘lat buyumlar singari termik 
va kimyoviy-termik ishlovlar natijasida xossalari yaxshi-
lanadi. 
Amalda buyumlar xiliga, materialiga va ulardan kutilgan 
xossalariga qarab quyidagi termik ishlovlarga beriladi. 
1. Yumshatish. 
Ma’lumki, murakkab shaklli cho‘yan 
quymalar olishda ichki zo‘riqish kuchlanishlari ularni ish 
jarayonida ularga ta’sir etuvchi tashqi kuchlarga qo‘shilsa, 
darz paydo bo‘lishi mumkin. Shu boisdan bunday quyma-
larni ichki zo‘riqish kuchlanishlaridan xalos etish va struktu-
rasini yaxshilash maqsadida yumshatiladi. Quymaning 
shakliga, o‘lchamlariga va boshqa ko‘rsatkichlariga ko‘ra 
pech tanlanib yumshatish rejimi belgilanadi. Masalan, 

---

95 
o‘rtacha quymalar 500–550°C temperaturagacha asta-sekin 
qizdirilib, shu temperaturada bir» necha soat tutib turilgach, 
pech bilan birga sovitiladi. Cho‘yan quymalarni metall 
qolipda tez sovitishda, ko‘p hollarda, sirtqi qatlam qattiqligi 
haddan tashqari ortib ketadi. Bu esa kesib ishlashda 
qiyinchiliklar tug‘diradi. Shu sababli, bunday quymalarning 
sirt qattiqliklarini kamaytirish maqsadida ular ham yum-
shatiladi. 
Bog‘lanuvchan cho‘yanlardan quymalar olish uchun 
quyma cho‘yan quymalarni yumshatiladi. 14-jadvalda 
bolg‘alanuvchan cho‘yanlarning markalari, kimyoviy tarkibi, 
mexanik xossalari keltirilgan (GOST 1215-79).