Microsoft Word конструкция doc qisqartirilgan doc

20-rasm.
Temir-uglerod qotishmalarining holat diagrammasi. 
Diagrammani 
ABCD 
chizig‘i kristallana boshlanish chizig‘i 
bo‘lib, undan yuqorida qotishma suyuq eritma holatda bo‘ladi (bu 
chiziq likvidus chizig‘i deb ataladi). 
AHjECF 
chizig‘i qotishma 
kristallanishining tugash chizig‘i bo‘lib, undan pastda esa 
qotishma qattiq eritma holatda bo‘ladi (bu chiziq solidus chizig‘i 
deyiladi). Qotishma 
ABCD 
va 
AHjECF 
chiziqlar orasida suyuq 

---

64 
hamda qattiq holatda bo‘ladi. 
AHN 
chiziq yuqori temperaturali 
ferrit oblastini bildiradi. Qotishmalarni suyuq eritma holatidan 
asta-sekin uy temperaturasigacha sovitilganda faza (struktura) 
o‘zgarishlarini holat diagrammadan har bir qotishma uchun 
temperaturasiga qarab kuzatish mumkin. 
Temir bilan uglerod qotishmalarining asosiy struktu-
ralari va ularning xossalari.
Ferrit
 
(F) – uglerodning alfa temirdagi qattiq eritmasi 
[Fe
α
(Q] bo‘lib, bu eritmada uglerod miqdori juda oz (727 
o
С
da 0,02% gacha) bo‘ladi. Umumiy holda uning tarkibida 
99,8–99,9% Fe, qolgani uglerod va juda oz boshqa 
qo‘shimcha elementlar ham bo‘ladi. Ma’lumki, qotish-
maning xossasi uning tarkibiga, donachalar o‘lchamiga va 
shakliga bog‘liq. Ferrit strukturali qotishmaning cho‘zilish-
dagi mustahkamlik chegarasi 
σ
b
=250–300 
МРа
(25–30 
kgk/mm
2
), nisbiy uzayishi 5=40–50%, qattiqligi HB=800–
1000 MPa (80–100 kgk/mm
2
), zarbiy qovushoqligi, 
KC\J=2
–
3 
J/m
2
(20–30 kg-m/sm
2
) oralig‘ida bo‘ladi. 
Sementit 
(S) – temirning uglerod bilan hosil qilgan 
kimyoviy birikmasi (Fe
3
C) bo‘lib, tarkibida 6,67% 
С
bo‘ladi. Bu qotishma juda qattiq (HB=8000 MPa) va mo‘rt 
(
σ
=0) birikmadir. Sementit Mn, Cr va boshqa elementlarni 
o‘zida ma’lum miqdorda eritadi, ma’lum sharoitda esa o‘zi 
parchalanib, erkin uglerod (grafit) ajralib chiqadi. 
Austenit 
(A) – uglerodning gamma temirdagi qattiq 
eritmasi Fe
γ
(C) bo‘lib, bu eritmada 1147°C tempe-raturada 
2,14% gacha uglerod bo‘ladi. Lekin tempe-raturasi pasaygan 
sari uglerodning gamma temirda erishi susaya boradi. 
Austenitning qattiqligi HB= 1600-2000 MPa (160–200 
kgk/mm
2
), nisbiy uzayishi 
σ
= 40–50% oralig‘ida bo‘ladi. 
Perlit 
(P) – ferrit bilan sement fazalarining mexanik 
aralashmasi bo‘lib, uning tarkibida 0,8% uglerod bo‘ladi. 
Perlit strukturali qotishmaning xossalari uning tarkibidagi 

---

65 
fazalar miqdoriga bog‘liq. Umumiy holda qattiqligi HB= 
1800-2200 MPa (180-220 kgk/mm
2
) oralig‘ida bo‘ladi. 
Ledeburit 
(L) – austenit bilan sementitning mayda 
donachalaridan iborat bo‘lgan mexanik aralashma bo‘lib, 
tarkibida 4,3% uglerod bo‘ladi. Bunday strukturali qotish-
maning xossasi tarkibiga va donachalar o‘lchamiga bog‘liq. 
Umumiy holda qattiqligi, HB=3000–4500 MPa (300–450 
kgk/mm
2
) oralig‘ida bo‘ladi. 
Grafit 
(G) – asosiy metall massasida plastinka, sharsimon 
yoki bodroq shaklidagi erkin uglerod. Grafitning qattiqligi 
HB=30-50 MPa (3–5 kg·k/mm
2
). 
Qotishmada yuqorida qayd etilgan strukturalardan 
tashqari oz bo‘lsada, boshqa fazalar ham uchraydi.