|
haydash yo‘li bilan po‘lat ishlab chiqarish
Bu usulda turli markali uglerodli va kam legirlangan
po‘latlar olinadi. Usul oddiyligi, yoqilg‘i talab etmasligi, ish
unumi yuqoriligi, ishlash sharoiti-ning yaxshiligi, po‘latda
azot va vodorod gazlarining kamligi, kapital manbalarni kam
talab etishi, chiqindilarni ko‘proq qayta ishlashga imkon
berishi sababli sanoatda borgan sari keng qo‘llanilmoqda.
(Masalan, 1985-yilda dunyo bo‘yicha ishlab chiqa-riladigan
po‘latlarning 60–70% i shu usulga to‘g‘ri keladigan bo‘lsa,
hozirda 80–90% atrofidadir.)
Konvertorning tuzilishi va
ishlashi.
Konvertor noksimon ko‘rinishdagi tagi berk idish
bo‘lib, devorining qalinligi 400–800 mm oralig‘ida bo‘lib,
dolomit yoki magnezit g‘ishtlardan terilgan. Sirtidan esa 20–
100 mm.li po‘lat list bilan qoplanadi. U sapfalar yordamida
stanina tayanchlariga o‘rnatiladi (5-rasm). Konvertorga
metall chiqindilarini yuklash, cho‘yan quyish, po‘lat va
shlakni chiqarish uchun uni gorizontal o‘q atrofida zarur
burchakka buriladi. Konvertor, kislorod haydovchi furma
(mis naycha) bilan shunday biriktirilganki, bunda furma,
konvertordan chiqarilmaguncha uni o‘qi atrofida aylantirib
bo‘lmaydi. Konvertorning tepasiga chiqayotgan gazlarni
yig‘uvchi qurilma o‘rnatiladi.
Konvertorlarning sig‘imi 100–350 t va undan ortiq ham
bo‘ladi.
Masalan, sig‘imi 300 t li konvertorning ish bo‘shlig‘i
balandligi 9 m, diametri 7 m.ga yaqin bo‘ladi. Odatda, po‘lat
30
400–800 marta olingandan keyin konvertor ta’mirlanadi.
Konvertorni ishga tushirishdan oldin ish yuzalarini ishga
yaroqliligiga to‘la ishonch hosil qilingach, uni po‘lat
chiqarish teshigi o‘tga chidamli materialdan tayyorlangan
tiqin bilan berkitiladi. So‘ngra 5-rasm, b da ko‘rsatilgan «a»
holatga keltirib, avval unga yuklash mashinasi yordamida
og‘zidan qora metall chiqindilar (qayta ishlanadigan cho‘yan
massasining 25–30% gacha) so‘ngra 1250–1400°C tempe-
raturali qayta ishlanadigan cho‘yan quyiladi («b» holat),
keyin ma’lum miqdorda ohaktosh (zarur bo‘lsa temir ruda)
kiritilib konvertor vertikal holatga keltiriladi («v» holat).
Suyuq metall sathiga 300–800 mm yetmagan holda furma
naycha tushirilib, u orqali 0,9–1,4 MPa (9–14 atm) bosimda
kislorod haydaladi. Bunda furma erimasligi uchun uning
havol devorlaridan 0,6–1,0 MPa bosimda sovuq suv haydab
turiladi. Odatda, har minutda haydalayotgan suv miqdori
5000 l.ga yetadi.
5-rasm.
Kislorod konvertorining tuzilishi (a) va ishlashi b):
1 – konvertor; 2 – futerovka; 3 – kislorod haydash furmasi; 4 – og‘iz;
5 – o‘q.
Suyuq cho‘yan sathiga haydalayotgan kislorod metallni
shiddat bilan aralashtirib oksidlay boshlaydi. Bunda u,
dastlab Fe ni oksidlaydi, FeO metallda erib Si, R, Mn,
С
31
larni oksidlaydi va pech temperaturasi ko‘tariladi. Bu
oksidlar ohak bilan birikib shlak hosil qiladi. Shuni ham
qayd etish lozimki, fosfori ko‘p (R>0,3 %) cho‘yanlardan
po‘lat olishda, shlakdagi fosfor qaytarilib metallga o‘tmas-
ligi uchun konvertorga kislorod haydashni to‘xtatib, fosforga
to‘yingan shlakni konvertordan chiqariladi.
Metalldagi oltingugurtni ohak bilan bog‘lab shlakka
o‘tkazish uchun konvertorga ko‘proq ohaktosh kiritish zarur.
Eritilayotgan po‘latni va ajralayotgan shlakning
kimyoviy tarkibini kuzatish uchun konvertordan furma
chiqarilib, undan namuna metalli olinib spektral analiz
qilinadi. Agar po‘lat kutilgan kimyoviy tarkibga kelmagan
bo‘lsa, bunda konvertor vertikal holatga keltirilib, kutilgan
tarkibga keltirish uchun biroz kislorod haydaladi. Qachonki
kutilgan tarkibga kelgach, po‘lat konvertordan kovshga
quyiladi. Odatda, konvertorlardagi temperatura 2000–
2500°C gacha ko‘tariladi, po‘lat olish sikli 50–60 daqiqa
davom etadi. Konvertor bir necha o‘nlab metrdagi
boshqarish pultidan boshqariladi. Jarayonning davom-liligi
cho‘yan tarkibiga, massasiga, kislorodning tozaligiga,
bosimiga, haydash vaqtiga va furmaning suyuq cho‘yan
sathidan balandligiga bog‘liq bo‘ladi.
Masalan, sig‘imi 250 t li konvertorga kislorod 0,9–1,4
MPa bosimda 25–30 minut haydalganda har bir tonna po‘lat
olish uchun 50–60 m
3
texnik kislorod sarflanadi.
Konvertorda olingan po‘latning narxi marten pechida
olingan po‘latdan 10–12 marta arzon bo‘ladi.
Bu ilg‘or usul ayrim kamchiliklardan ham holi emas.
Masalan, suyuq cho‘yanning ko‘proq talab etilishi (masalan,
1 t po‘lat uchun 820–830 kg suyuq cho‘yan), metall
quyindisining ko‘pligi (6-9%), ancha miqdorda chang
ajralishi shular jumlasidandir.
32
Konvertorlarning ish unumini oshirib, sifatli po‘lat
olishda katta hajmli (450–500 t) o‘qi atrofida aylanadigan
konvertorlardan foydalanish, haydaladigan kislorodning
bosimini oshirish hamda jarayonni boshqarishda avtomatik
tizimlardan foydalanish yaxshi samara beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
