Gulyamov saidahror saidahmedovich raqamli iqtisodiyotda blokcheyn texnologiyalari

1.2.Raqamli iqtisodiyotning ta’rifi va tavsifi
Hozirgi kunda dunyoda raqamli iqtisodiyot hodisasini umumiy bir tushunish 
mavjud emas, shunday bo‘lsada, uning ko‘plab ta’riflari mavjud. Raqamli 
iqtisodiyot– jarayonlarni tahlil qilish natijalaridan foydalanish va katta hajmdagi 
ma’lumotlarni qayta ishlash asosida turli xildagi ishlab chiqarishlar, 
texnologiyalar, asbob-uskunalar, tovarlar va hizmatlarni saqlash, sotish va yetkazib 
berish samaradorligini jiddiy ravishda oshirishga imkon beradigan va raqamli 
ko‘rinishdagi ma’lumotlar asosiy ishlab chiqarish omili deb sanalgan xo‘jalik 
faoliyatidir. Bizning fikrimizcha, ushbu ta’rif juda to‘g‘ri, lekin foydalanish uchun 
biroz noqulay. Bir tomondan, raqamli iqtisodiyotga uzil-kesil ta’rifning yo‘qligi 
ko‘plab xususiy va tor ixtisosli savollarni muhokama qilish uchun to‘siq 
hisoblanmaydi. Lekin, boshqa tomondan, ushbu o’quv qo’llanmadan maqsad – 
raqamli iqtisodiyot fenomenini integral ko‘rishni shakllantirish ekanligi sababli biz 
o‘z ta’riflarimizni taklif qilishga jazm etdik. Yuqorida aytganimizdek, raqamli 
iqtisodiyot bu – gibrid dunyo sharoitlarida mavjud bo‘ladigan iqtisodiyotdir.Ushbu 
ta’rif ham to‘g‘ri bo‘lib, mohiyatni aks ettiradi, lekin kutilayotgan o‘zgarishlarni 

---

33 
tushuntirmaydi va mos ravishda, amaliyotda undan foydalanish birmuncha 
murakkabdir. Aynan shu sababli biz quyidagi funksional ta’rifni ifodaladik: 
Raqamli (elektron) iqtisodiyot bu – axborot, jumladan, shaxsiy axborotdan 
foydalanish hisobiga barcha qatnashchilarning ehtiyojlarini maksimal darajada 
qondirish uning o‘ziga xos xususiyati bo‘lgan iqtisodiyotdir. Bu axborot-
kommunikatsiya va moliya texnologiyalarining rivojlanganligi, shuningdek, 
birgalikda gibrid dunyoda barcha iqtisodiy faoliyat sub’ektlari – tovarlar 
vahizmatlar yaratish, taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol qilish jarayoni ob’ektlari 
va sub’ektlarining to‘laqonli o‘zaro aloqa qilish imkoniyatini ta’minlaydigan 
infratuzilma ochiqligi tufayli mavjud bo‘lishi mumkin. 
To‘laqonli o‘zaro aloqa qilish uchun barcha iqtisodiyot ob’ektlari va 
sub’ektlari sezilarli raqamli tarkibiy qismlarga ega bo‘lishi lozim. Masalan, hozirgi 
paytda avtomobilning iste’mol xususiyatlari va havfsizlik ko‘rsatkichlari uning 
hisobiga sezilarli darajada yaxshilanadigan raqamlitarkibiy qismlari (dasturiy 
ta’minot va datchiklar) avtomobil qiymatining yarmidan ko‘pini tashkil qiladi. 
Vaqt o‘tishi bilan ko‘plab tovarlar va hizmatlar qiymatining sezilari qismi uning 
raqamli tarkibiy qismi bilan belgilanadi. Bunday tovarlar “aqlli” buyumlar deb 
ataladi. Raqamlashtirishda yoki ularning asosiy xususiyatlari jiddiy yaxshilanishi 
(masalan, avtomobil havfsizligi o‘sadi va uningekspluatatsiyaqiymati pasayadi), 
yokiyangi xususiyatlar (ovoz bilan boshqarish, internetyokimobiltelefonlan turib 
masofadan boshqarish va boshqalar)paydo bo‘lishilozim. 
Kognitiv texnologiyalari yordamida intellektuallashtirilgan internetda axborot 
izlab topish mashinalari bir so’rovga javob tariqasida minglab javoblar beradi. Bu 
ma’lumotlar inson idrok qilishi uchun ochiq, ishonchli va to‘liq bo‘lisga 
musobaqalashib, to‘plangan ma’lumotlarni o‘zlari qayta ishlay boshlaydi va 
natijada bu dunyoni biz uchun “shaffof” qiladi. Bunday dunyoda aldab bo‘lmaydi, 
chunki yolg‘on darhol fosh bo‘ladi, obro‘-e’tibor esa eng muhim kapital 
hisoblanadi. Iste’molchi ishlab chiqaruvchini mustaqil ravishda topadi, avtomatik 
hujjataylanmani hisobga olgan holda esa u to‘gridan-to‘g‘ri barcha kontragentlari 
bilan o‘zaro aloqa qilishi mumkin bo‘ladi. Shu tariqa