|
8.2. Investitsiyalar va kriptovalyutalar
Endi kriptovalyutalarning investorlar uchun qanday qiyinchiliklar tug’dirishi
masalasini ko’rib chiqamiz. Hozirgi davrda yangi raqamli texnologiyalar startap
kompaniyalarga kriptovalyutalar yoki tokenlar ko’rinishida juda katta investitsion
mablag’larni jalb qilish imkoniyatini yaratayapti. Misol uchun, yuqoridagi
bo’limda ko’rsatilganidek, raqamli pullarni birlamchi joylashtirish – ICO (
initial
coin offering
) o’nlab million pullarni investitsiyalar uchun to’plash imkonini
yaratayapganini bir qancha davlatlardagi tajriba yaqqol namoish qilayapti. Ammo
bu ishlarning manfiy oqibatlari ham vujudga kelishi ehtimoli bor albatta. ICO
vositasida investitsiyalar jalb qilinadigtan startaplar bozorida Yangi moliyaviy
puffak paydo bo’lishi mumkin. Bunda emitentlar tomonidan hech qanday sarf-
harajat qilinmagan xolda investorlar uchun yuqori darajada foyda olishlariga
imkon yaratiladi. An’anaviy investitsion capital yig’ish usulida esa kompaniya
kerakli kapitalni yig’a olish uchun uzoq yillar davomida aholining ishonchini
qozongan bo’lishi kerak. Raqamli valyuta vositasida investitsion capital to’plash
operatsiyasining qimmatli qog’ozlarni birlamchi aktsiyalar joylashtirish (
birjalarda
sotish
) orqali amalga oshiriladigan an’anaviy usulidan asosiy farqi shundaki, bunda
kompaniya sotuv uchun aktsiyalarni emas, balki tokenlarni (
raqamli jetonlarni
)
chiqaradi. Buning uchun investorlar kriptovalyuta orqali to’lov qiladilar (
masalan,
bitkoin yoki laytkoin orqali
). Mutaxassislarning fikricha, ICO emitentlari bu
ishlarni qilayotganlariga katta tavakkalchiliklarga qo’l uradilar. Bu ayniqsa,
kriptovalyutalar bozori faoliyati davlat boshqaruviga o’tgan paytda o’ta kuchayadi.
ICO tashkil qilish uchun kompaniya-emitent mahsus web-platformadan
foydalanadi, masalan, Waves yoki Ethereum vositasiga qimmatli qog’ozlarning
kriptoversiyasini chiqaradi. Buning uchun blokcheynga tranzaktsiyalar, ularning
tavsifi, soni va unikal ID si bilan qo’shiladi. Emissiyadan so’ng tokenlarning
304
istalgan sondagisini blokcheyndagi biror bir hamyondagi kriptovalyutaga
almashish mumkin bo’ladi. Ba’zi bir kompaniyalar o’z tokenlarini oltin bilan yoki
kompaniyaning maxsuloti bilan ta’minlab beradilar. Masalan, Ethereum bazasidagi
DigixDAO startapi 2016 yilda o’z tokenlarini oltin standartiga bog’lab chiqardi,
amerikaning Ethereum asosida derivativlar bilan savdo qiladigan blokcheyn-
platforma yaratayotgan StabL startapi esa o’z tokenlarini oddiy valyutada qiymati
bo’lgan moliyaviy mahsulotlarga bog’lab qo’ydi. Tokenlarni chiqaradigan
kompaniya-emitent va ularni sotib olishni istagan investorlar smart-kontrakt
tuzishadi va buning asosida avtomatik blokcheyn-zanjirning ishtirokchilariga
aylanadilar. Ushbu blokcheyn-zanjir doirasidagi kelishuvlar teskari kuchga ega
emas. Token-kriptovalyuta oldi-sotti jarayoni quyidagicha tartibda amalga oshadi:
Kompaniya dastur yordamida investorning hamyonini va investorga token
jo’natiladigan hamyonni so’raydi. Kompaniya investordan kerakli summani
olganidan so’ng, tranzaktsiya amalga oshirigan hisoblanadi va smart-kontrakt ishga
tushib, tokenlar xaridorga yetkazib beriladi. ICO tashkil qilgan kompaniya
kroptoaktsiyalarni (
tokenlarni
) bankka yoki venchur investorga emas, balki
to’g’ridan-to’g’ri loyiha ishtirokchilariga sotadi. Demak, bu xolda loyiha
ishtirokchilari kompaniya ishiga kuchliroq jalb qilinadilar, kompaniya mahsuloti
va hizmatlaridan foydalanishga stimul oladilar hamda boshqa insonlarga ham bu
mahsulotlarni taklif qilish foydaliligini tushnadilar. Chunki, kompaniyaning ishi
qanchalik yaxshi bo’lsa, investorlar ham shunchlik ko’p foyda oladilar.
Kriptoaktsiyalarni birinchi bo’lib joylashtirgan kompaniya Mastercoin
bo’lib, u 2013 yilda ICO yordamida $500 ming dollar pul yig’a olgan. Blokcheyn
texnologiyalar rivojlanishi bilan bu mablag’ jalb qilish texnologiyasi yanada
ko’proq qo’llanila boshlandi. TechCrunch ning ma’lum qilishicha, 2016 yilda
umumiy summasi $103 млн bo’lgan 64 ICO ishga tushirilgan. Keyingi davrlarda
esa bir necha o’nlab kompaniyalar ICO tashkil qilinishi haqida xabar bermoqdalar,
Shu jumladan, Rossiyaning SONM kompaniyasi kriptovalyutada $42 mln jalb
qilishga erishdi. ICO lar tarixidagi burilish nuqtasi bo’lib Kanadalik dasturchi
Vitalik Buterinning DAO deb nomlangan loyihasini ko’rsatish mumkin. Bu loyiha
305
doirasida kompaniya birdaniga $152 mln investitsiya jalb qila oldi (
Do'stlaringiz bilan baham: |
