«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

18.2-rasm. Ikki o’tkazuvshan 
qatchalarning 
foydali 
qalinligi 
yig’indisi xaritasini foydali qalinlik 
xaritasi 
ustiga 
qo’yib 
tuzish 
metodikasiga misol. 
Foydali qalinlik 
izoshiziqlari: 1 – birinshi qatcha; 2 – 
ikkinshi qatcha; 3 – foydali qalinlik 
yig’indisi izoshiziqlari 

---

386 
bo’lganda), ikkinchisida esa bu qiymat 0,5 dan kam (kollektorlar fatsial 
almashinganda) ekanligi topiladi, ulardan foydalanib A
PQ
=0,5 qiymatli nuqtani topish 
mumkin; bu nuqta ko’rilayotgan burg’ quduqlar orasidagi kollektorlarning tarqalish 
chegarasi holatini aniqlaydi. 
Demak, kollektorlarning tarqalish chegarasi parametr qiymati A
PQ
=0,5 bo’lgan 
nuqtadan o’tishi haqqoniy bo’ladi, chunki bu nuqtaning holati qatlamning 
kollektorlik xususiyatining o’zgarishi bilan bog’liq bo’lgan geoelektrik 
tafsilotlarining o’zgarishini hisobga olib aniqlangandir. 
Yuqorida bayon etilgan metod karbonatsiz terrigen jinslardan tarkib topgan 
qatlamlar uchun qo’llanganda eng yaxshi natijalar beradi; bu qatlamlarda nisbiy 
qarshilik anomaliyasi va kollektorlik xususiyatlari orasidagi bog’liqlik eng aniq 
namoyon bo’ladi. Karbonatliligi yuqori yoki darzli kollektorlarda bu metodikadan 
foydalanib bo’lmaydi, chunki bu qatlamlarning salbiy qarshilik PS anomaliyasi 
jinslarning kollektorlik xususiyatlarini aniqlovchi miqdoriy o’lchovi (mezoni) 
bo’laolmaydi. Agar kollektor qalinligining o’zgarishida qonuniylik aniqlangan 
bo’lsa, 
unda 
qalinlik 
qiymati 
o’zgarishi 
ma’lumotlaridan 
foydalanib, 
interpolyatsiyani qonuniylik aniqlangan uchastkadan boshlash kerak. Bu usul, ya’ni 
qalinlik o’zgarishidagi qonuniylikni hisobga olib interpolyatsiya qilish eng ishonchli 
hisoblanadi. 
Qalinlik o’zgarishi qonuniyatlari haqidagi ma’lumotlar yo’qligida maydonni 
razvedka qilinganlik darajasini hisobga olish kerak. Uni razvedka qilish bosqichida 
(hattoki maydonni razvedka qilishning yakuniy bosqichida) faqat nochiziqli 
interpolyatsiyani qo’llash kerak. Razvedka ishlari tamom bo’lgandan so’ng (ishlatish 
quduqlarini burg’ilash bosqichida) chiziqli interpolyatsiyani (nolga) yoki maydon 
bo’ylab qatlamning kollektorlik xususiyatlarini o’zgarish qonuniyatlari haqidagi 
ma’lumotlar bo’yicha interpolyatsiyani o’tkazish kerak. 
Jinslar fatsial o’zgaruvchan bo’lganda va kollektorlar kollektor bo’lmagan jinslar 
bilan fatsial almashinganda (18.3

rasm), yuqorida ko’rsatilganidek, nochiziqli 
interpolyatsiyani o’tkazish kerak. Agar jinslar nisbatan fatsial va o’zgaruvchan 
qatlam aralash-quralash tuzilishga ega bo’lsa (kollektorlar joylashishiga nisbatan) u 
holda litologik xarita tuziladi. Bu holda har qaysi quduq ma’lumotlari bo’yicha 
kollektorning joylashish chegarasi o’tkaziladi, bunda kollektor qalinligi qo’shni 
quduqqacha bo’lgan masofaning yarmisigacha ekstrapolyatsiya qilinadi yoki qatlam 
qalinligining o’zgarish gradienti hisobga olinadi. Natijada ushbu quduq atrofidagi 
yoki bir necha quduqlar guruhi atrofidagi kollektorning tarqalishini ifodalovchi lokal 
maydonlar chegaralanadi. Har qaysi bunday maydon uchun o’rtacha arifmetik 
qalinlik aniqlanadi (agar uchastka o’lchamlari katta bo’lsa, u holda bunday maydon 
uchun izopaxit xaritasi tuziladi va ushbu uchastka maydoni bo’yicha kollektor 
qalinligi o’rtacha qiymati aniqlanadi). Maydon yuzasi qiymatini o’rtacha qalinlikka 
ko’paytmasi ushbu uchastkadagi qatlam hajmini aniqlashga imkon beradi. Ayrim 
uchastkalar hajmlarining yig’indisi litologik xaritada qayd qilingan qatlamning to’liq 
hajmini ifodalaydi. 

---

387 
Agar litologik xaritada har xil turdagi jinslar 
ko’rsatilgan 
bo’lsa, 
(masalan, 
qumtoshlar 
va 
alevrolitlar) u holda bunday jinslarning hajmlari 
alohida hisoblanadi. Litologik xaritalar yordamida 
har xil turdagi kollektorlar uchun zaxiralarni 
hisoblashda ularning har birini neft beraolishlik 
koeffitsientini hisobga olish muhimdir.
Gaz 
uyumlaridan 
foydalinishda 
ishlatish 
quduqlari orasidagi masofa neftli uyumlardagiga 
nisbatan uzoq olinadi, shuning uchun ham gaz 
uyumlari 
hollarida 
razvedka 
va 
ishlatish 
burg’ilashining har qanday bosqichida ikkita qo’shni 
quduqlar orasidagi kollektor qiyiqlanganda ularning 
oralig’i interpolyatsiya qilinadi.
Kollektorlarning neft va gazga to’yingan foydali qalinligini ajratishda kern va 
geofizika materiallarini muvofiqlashtirish kerak. Bunday muvofiqlashtirish kollektor 
turini va quduqlar bo’yicha foydali qatlam qalinligini aniqlash hamda bu qatlamdagi 
qalinlikdan gilli va suyuqlik o’tkazmaydigan qatchalar qalinligini hisobga olmaslik 
imkonini beradi. 
Karbonatli kollektorlarning neftga to’yingan qismining hajmini aniqlash eng 
murakkab masalalardan hisoblanadi. Hozir mavjud metodlar karbonat kollektorlarda 
lokal tarqalgan g’ovakli uchastkalarni etarli darajada to’g’ri aniqlanishini 
ta’minlamaydi, shuning uchun bu maqsadda maxsus izlanishlar o’tkazilishi lozim. 
Masalan, Ishimboy neft hududidagi rif massivlarining foydali hajmini (ya’ni, neft bor 
bo’lgan qatlam hajmini) aniqlash uchun kern namunalarini o’rganish ma’lumotlariga 
asoslanib quduq kesimida g’ovakli va g’ovakli bo’lmagan oraliqlarning o’zaro 
nisbati (foizda) o’rganilgan. 
V.I.Azamatov va N.M.Svixnushinlar kondagi 20 ta maydonlar bo’yicha 
jinslarning mahsuldor hajmlarini solishtirish yo’li bilan hisoblab chiqdilar. Unga 
ko’ra agar litologik xarita usuli bo’yicha hajm hisobini 100% deb qabul qilinsa, u 
holda o’rtacha arifmetik usulda hisoblangan hajm alohida olingan maydonlar 
bo’yicha 92-134% ni, chiziqli interpolyatsiyada 84-102% ni, nochiziqli 
interpolyatsiyada 73-93% ni tashkil qiladi. 
SHunday qilib, o’rtacha arifmetik usul bilan hisoblangan hajm qiymati litologik 
xaritalar 
yordamida 
hisoblanganidan 
8-34% 
ga 
farq 
qiladi; 
nochiziqli 
interpolyatsiyada esa hajm qiymati 7-27% ga, chiziqli interpolyatsiyada 

2-16% ga 
pasayadi. 
V.I. Azamatov va V.A.Badyanovlar mahsuldor jinslarning hajmini hisoblashda 
umumiy-statistik kesimlar tuzish metodini taklif qildilar. Metodning mohiyati 
quyidagicha: to’g’ri burchakli koordinatalar tizimida ordinata o’qi quduqning 
mahsuldor qismining chuqurligiga to’g’ri keladi. Abstsess o’qi bo’yicha esa quduqlar 
soni (foizlarda) qo’yiladi; ularda quduq kesimida joylashgan mahsuldor oraliqlar 
konditsion (neftga to’yingan) kollektordan iborat bo’ladi.