O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

 
Talabalar bilishlari va bajarishlari shart: 
Talabalar elektron darslikdagi animatsiyalar, videoroliklar, taqdimotlardan 
foydalanib nafas olish tizimi, tizimning bolalarning o’sish va rivojlanishidagi 
ahamiyati, kasalliklari, yoshga oid xususiyatlari unga qo’yiladigan gigiyenik talablar 
haqida ma’lumotlar bilim va ko’nikmalarga ega bo’lishi lozim.
 
Tayanch so’zlar: 
Traxeya, bronxlar, alveola, kislorod, azot, diafragma. 
1. Atmosfera. Tashqi nafas va boshqa nafas bosqichlari 
Odam nafas oladigan atmosfera havosida 20,94% kislorod, 0,03% karbonat 
angidrid (C0
2
), 79,30% azot bor. Odamlar to‘plangan berk binolarda esa havodagi 
karbonat angidridning foiz miqdori birmuncha ortiq bo‘lishi mumkin. 
Nafasdan chiqadigan havoda o‘rta hisob bilan 4.40% kislorod, 16.30% 
karbonat angidrid va 79,7% azot bor (bu raqamlar quruq havoni nazarda tutib, ya’ni 
nafasdan chiqadigan havoda ko‘p bo‘ladigan suv bug‘larini chegirib 
keltirilgan). Nafasga kirgan va nafasdan chiqqan havolarning tarkibini solishtirib, 
nafas jarayonida asosan CO
2
gazining konsentratsiyasi o‘zgarishi haqida gap 
yuritish mumkin. 
Organizmda to‘qimalar tomonidan kislorod qabul qilinib, karbonat angidrid 
chiqarishdan iborat bo‘lgan fiziologik jarayonga nafas olish deb ataladi. 
Organizmda gazlar almashinuvi ancha murakkab jarayon bo‘lib, o‘pka, qon 
va qon aylanish doiralari hamda ba’zi skelet muskullari ishtirokida boradi. 
Kislorod qabul qilinib, karbonat angidridni chiqarib yuborilishi to‘qimalardagi 
oksidlanish va qaytarilish jarayonlariga hamda to‘qima membranasining gazlar 
o‘tkazuvchanlik qobiliyatiga bog‘liqdir. 

---

189 
Nafas olish jarayonini quyidagi etaplarga bo‘lish mumkin: 
1) tashqi nafas olish - o‘pka orqali organizm bilan tashqi muhit orasida gazlar 
almashinuvi (o‘pka ventilyasiyasi); 2) o‘pkada gaz almashinuvi – alveolyar havo 
bilan kapillyarlardagi qon-o‘pka nafasi; 3) to‘qimalarning nafas olishi - to‘qimalarda 
gazlar almashinuvi; 4) qonning gaz tashishi - o‘pkadan kislorodning to‘qimalarga, 
to‘qimalardan karbonat angidridning o‘pkaga tashilishi; 5)ichki yoki to‘qima 
ichidagi nafas – hujayra mitoxondriyalaridagi biologik jarayonlar. Yuqoridagi 
etaplardan birortasi izdan chiqsa odam organizimining hayotiga havf tug‘diradi.