Олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини қайта

Манипуляторлар 
Компьютерни бошқариш учун содда, қулай ва омммабоп бўлган 
қурилмалардан бири бу манипулятор (сичқонча) ҳисобланади
.
4-расм. а)сичқонча, б)оёқ манипулятори, в)шарикли 
манипулятор(трекбол), г)джойстик 
“Виртуал борлиқ” воситалари 
Виртуал борлиққа киришнинг энг оддий йўли бу компьютер экрани 
ҳисобланади ва бу борлиқда сичқонча, клавиатура, джойстик ёрдамида 
ишлаш мумкин. 
Булардан ташқари виртуал борлиқни яхшироқ ҳис этиш учун бошқа 
қурилмаларни ҳам ишлатиш мумкин. Улар: 
Турли ойнали кўзойнак
- бу қурилма 
тасвирни ул ўлчамда (ҳажмли) кўришга ёрдам 
беради. 
Бир мунча мураккаброқ ишлайдиган кўзойнак ҳам мавжуд бўлиб, 
унинг ишлаш принципи қуйидагича: экран орқали 
кўзойнакнинг битта кўзига тасвир юборилади, 
иккинчиси эса қоронғу бўлиб туради. Сўнгра тасвир 
кейинги кўзга ўтади, шу тарзда тасвир кетма-кет 
кўрсатилади ва кўзойнак экранида уч ўлчамли тасвир иллюзияси ҳосил 
бўлади.
а 
б 
в 
г 

---

35 
Виртуал борлиқ шлеми
(Head Mounted Display) 
– ўйлаб топилган виртуал борлиқни тўлиқ ҳис этиш 
учун мўлжалланган қурилма. Тасвир ҳажмини 
кўрсатиш учун шлем ичида иккита унча катта 
бўлмаган экран жойлашган бўлиб, тасвир ҳам иккига 
бўлинади ва иккала кўз учун алоҳида тасвир яратилади. Ушбу шлем 360 
градус соҳадаги барча тасвирларни визуал кўриш имконини беради, ҳаттоки 
бош бурилган вақтда мос равишда тасвир жойлашуви ҳам ўзгаради
3
. 
5-расм. Виртуал борлиқ шлеми 
Ахборотли қўлқоп
– виртуаллик ошириш 
мақсадида ишлатилувчи қўлқоп бўлиб, у ёрдамида 
виртуал борлиқдаги предметларни ушлаш, суриш ва 
ҳаракатга келтириш мумкин
4
. 
VR-костюм
- виртуал борлиқнинг 
энг 
тўлиқ 
тўпламли 
қурилмасиҳисобланади. Тананинг барча 
нуқталаридаги 
ҳаракатни 
кузатиб 
3
Cecília Sík Lányi. VIRTUAL REALITY AND ENVIRONMENTS.First published April, 2012. Printed in Croatia. 
Published by InTech.ISBN 978-953-51-0579-4, p.27 
4
Cecília Sík Lányi. VIRTUAL REALITY AND ENVIRONMENTS.First published April, 2012. Printed in Croatia. 
Published by InTech.ISBN 978-953-51-0579-4, p.31 

---

36 
борувчи кўпгина магнитли сенсорлардан иборат комбинзон. 
Мультимедиа тизимининг 
дастурий
муҳитини ҳам иккига бўлиш 
мумкин: 
амалий 
ва 
ихтисослаштирилган. 
Амалий 
дастурлар
фойдаланилаётган ёки лойиҳалаштирилган амалий дастурлар.
Ихтисослаштирилган дастурларга 
мультимедиа иловаларини яратувчи 
дастурий воситалар киради. Бу тоифадаги дастурларга график муҳаррир, 
видеотасвир муҳаррири, товушли ахборотни хосил қилиш ва муҳаррирлаш 
воситалари киради.