Geotizim tushunchasi 1

pastqamliklarning tubi 
fatsiyalari. 

---

Geotizimlarning bir xil tabiiy sharoitga ega ekanligi, ularni 
ilmiy va amaliy jihatdan o‘rganish muhim ekanligini 
ko‘rsatadi. Chunki, ularning o‘zgaruvchanligi, rivojlanishi, 
resurslarning joylashuvi, mahsuldorlik va boshqa 
xususiyatlarini tadqiq qilish 

---

Ekologik tizim 
Ekologik tizim deb, birga 
yashavochi har xil organizmlar
va ularning yashash muhiti 
orasidagi qonuniyatli 
bog’lanishga aytiladi. Bunga 
o’rmon, o’tloq, kol va boshqalar 
misol bo’ladi . Masalan o’rmonni 
shunday ta’riflasa bo’ladi. O’rmon 
bu geografik shaklangan o’z-
o’zini boshqaruvchi o’simlik va 
hayvonlar populyatsiyalar 
yig’indisi bo’lib, ular uchun
muhitni boshqaruvchi asosiy rolni 
bir tur yoki bir necha turga 
mansub populyatsiya o’ynaydi
. 
www.arxiv.uz 

---

“Ekotizim” tushunchasi ilk bor Ingliz ekologi 1935-yilda 
A.Tensli tomonidan qo’llanildi. U ekotizimlarni 
tabiatning yer yuzidagi eng asosiy birligi deb hisobladi. 
Modda aylanishining amalga oshishi uchun anorganik 
moddalar va yana uch asosiy ekologik guruh 
organizlari produsentlar, komsumentlar, redusentlar, 
bo’lishi lozim.
Produsentlar 
– bu atrof organizlari bo’lib, anorganik 
birikmalardan foydalanadi.
Komsumentlar
– bu geterotrof oragnizmlar bo’lib, 
produsentlar va boshqa komsumentlar hosil qilgan 
anorganik modalardan foydalanadi.
Redusentlar
– bu anorganik moddalar hisobiga 
yashaydi va ular moddalarni qayta o’zlashtiriladigan 
birikmalarga aylantiradi. 
www.arxiv.uz 

---

www.arxiv.uz 

---

Ekotizimlarning biologik mahsuldorligi 
•
Jamoalar 
mahsuldorligi, 
ekotizimdagi 
produsentlarning 
quyosh energiyasini 
kimoyoviy energiyasiga 
aylantirib, organik 
moddalar sintezlash 
samaradorligiga bog’liq 
www.arxiv.uz 

---

Energiya oqimi va ekotizimlar mahsuldorligini aniq 
hisobga olish va ulardagi modda aylanishini boshqarish 
orqali odamlar uchun ko’proq hosil olishda yordam 
beradi. Bundan tashqari tabiatdan o’simliklar va 
hayvonlar biomassasining qanchasini olish 
mumkinligini bilishimiz ham kerak. 
www.arxiv.uz 

---

www.arxiv.uz 

---

Quruqlik va suv ekotizimlarining tuzilishi 
•
Suv ekotizimlarda baliqlar boshqa suv hayvonlari va suv 
o’tlari har xil chuqurliklarda yashaydi suv bilan yerdagi 
ekotizimlar orasidagi farq ularni yaratuvchi muhitda qayd 
etadi. Suv havzalari ikkita katta guruhga bo’linadi.
•
1. Tinch turib qolgan suv havzalari yoki lektik muhit. 
Bunga ko’llar, havzalar, botqoqliklar kiradi. 
•
2. Oqar suvlar – lotik muhit bunga daryolar va soylar 
suvlar termodinamik harakteristikasi, yorug’likni 
o’tkazish hususiyati, oqim tezligi, sho’rligi va unda erigan 
gazlarning miqdori bilan harakterlanadi.
www.arxiv.uz 

---

www.arxiv.uz 

---

Tinch yoki lentik suv havzasida 3 zonani ajratish 
mumkin.
1. Letoran zona 
– suvning chuqur bo’lmagan qismi- 
yorug’lik suv tubigacha yetib boradi. Bu yerda yuksak 
o’simliklar va ba’zi bir suv o’tlari uchraydi. 
2. Linnik zona 
– suvning undan pastroq qismi bo’lib 
bunga kam yorug’lik tushib boradi. Bu zonadan keyin 
esa yorug’lik tushmaydi. Natijada biomassa 
to’planmaydi.
3. Profundal zona
– bu joyga yorug’lik tushmaydi 
www.arxiv.uz