Kundalik Quod sentimus loquamur, quod loquimur sentiamus! Vecordia Arxivdan r-vishn2

VEcordia ekstrakti R-VISHN2
65
L. Vishnyatskiy. "Labirintda"
Ajablanarlisi shundaki, rus ilm-fanida antropogenez haqidagi teleologik
qarashlarning ildiz otishining deyarli asosiy sababi falsafiy talqin qilishga
da'vo qilayotgan har qanday nazariyani marksizm klassiklari asarlari bilan
moslashtirish odati edi - bu shubhasiz materialistik ta'limot. Ushbu amaliyot
"tayyor odam" va "tayyor jamiyat" atamalarining tanqidiy bo'lmagan qarz
olishiga va keng qo'llanilishiga olib keldi, F. Engels tomonidan bir necha bor
tushib, biologik va ijtimoiy evolyutsiya ma'lum bir yakuniy mahsulotni
yaratishga, ma'lum bir noyob to'g'ri holatga erishishga intilmoqda, deb taxmin
qilmoqda. Antropogenezga oid falsafiy adabiyotlarda ayniqsa ommalashgan
keng tarqalgan fikrga ko'ra, inson so'zning to'liq ma'nosida faqat zamonaviy
jismoniy tipdagi odamlar bilan birgalikda paydo bo'lgan va avvalgi barcha
taraqqiyot tabiatning evolyutsiyadagi ushbu "sifatli sakrash" ga tayyorgarligi,
"kirish so'zi" edi. "tayyor" deb nomlangan odamlarning paydo bo'lishi. Bu
go'yo biologik evolyutsiya, xuddi oldindan tasdiqlangan jadvalga amal qilgan
poezd singari, o'z "yo'lovchilarini" ma'lum bir manzilga etkazib beradi, u erda
ular nihoyat o'zlarini uylarida his qilishadi. Antropogenezga bu holda tabiiy
ehtimoliy jarayon sifatida qaralmaydi, uning jarayoni va natijalari ko'plab
omillarning o'zaro ta'siri va ko'plab tasodifiy holatlarning unga bog'liqligi
bilan belgilanadi, balki bir qator oraliq shakl stantsiyalari orqali zamonaviy
davlatga maqsadli harakat sifatida qaraladi .
"Tayyor odam" stantsiyani, va beixtiyor da evolyutsiya poezd avval, off
olish bermadi - nima, shu bilan birga, biz to'g'ri nuqtada shunday
muvaffaqiyatli keldi, deb haqiqatni qarzing bor ba'zi boshqa stantsiya? Homo
sapiensning evolyutsion g'alabasi, ba'zi sabablarga ko'ra tabiat intilgan
muqarrarlikmi yoki u o'zida mavjud bo'lgan bir nechta imkoniyatlardan faqat
bittasi, bu faqat ma'lum sharoitlar tufayli haqiqatga aylanganmi? Va nihoyat,
alternativa bormidi, "ijod toji" rolini o'ynash uchun boshqa da'vogarlar
bormi? Ushbu savollarga javob berish uchun, bir vaqtlar bizning
zamondoshlarimiz bo'lgan neomintallar bo'lgan hominidlar orasidagi eng
yaqin qarindoshlarimizni batafsil ko'rib chiqishga harakat qilaylik .
Neandertallarning asosiy anatomik xususiyatlari, shuningdek ular bilan
zamonaviy jismoniy tipdagi odamlar o'rtasidagi ayrim farqlar haqida avvalgi
bobda muhokama qilingan. Neandertal skeletining tuzilish xususiyatlari
asosan so'nggi muzliklar davrida Evropaning sovuq iqlimiga moslashish
zarurati bilan bog'liq deb ishoniladi. Bu, masalan, neandertallarga xos bo'lgan
tananing umumiy massivligi, naychali suyaklarning nisbatan katta qalinligi,
oyoq-qo'llarning qisqargan nisbati, shuningdek burun teshigining o'ziga xos
tuzilishi kabi xususiyatlarini zamonaviy odamlarga qaraganda kengroq

---

tushuntiradi. Tananing massivligi, natijada uning birligi hajmiga qarab uning
yuzasi kamayib, issiqlik va energiyani tejashga yordam berdi (shuning uchun)
yilda deb atalmish Bergman qoida) - keng barqaror darrandalar turlaridan,
shimoliy aholi vakillari janubiy qarindoshlari kattaroq bir qoida sifatida, bor.
Katta burun ham moslashuvchan rol o'ynagan, nafas olayotganda o'pkaga
juda sovuq havo tushishini oldini olgan. Yuqorida aytilganlarning hammasi
va boshqa ba'zi bir xususiyatlarida neandertallar homo sapiensdan va
evolyutsion tarixi iliq iqlimi bilan past kengliklarda uzoq vaqt davomida
boshlangan va davom etgan qadimgi hominidlardan (Geydelberg odamidan)
teng ravishda farq qilar edilar.
Agar neandertallarga olib boruvchi chiziqning ajdodlar magistralidan
chetga chiqishini hech bo'lmaganda qisman shimolning tabiiy sharoitlariga
moslashish bilan izohlash mumkin bo'lsa, unda zamonaviy jismoniy tipdagi
odamlarni ajratib turadigan xususiyatlarning ko'pchiligining shakllanishi sir
bo'lib qolmoqda. Afrikaning qaysi bir mintaqasida birinchi marta
insoniyatning yangi turi paydo bo'lganligi, qanday sharoitda paydo
bo'lganligi, qanday ekologik talablar selektsiya bosimini tegishli yo'nalishda
keltirib chiqargani noma'lum. Biroq, bu haqiqatan ham so'zning to'liq
ma'nosida yangi tur bo'lganmi yoki anatomik va xulq-atvor xususiyatlarining
ma'lum bir majmuasida o'zlaridan oldingi va zamondoshlaridan farq
qiladigan, ammo reproduktiv izolyatsiya to'sig'i bilan ulardan ajratilmagan
hominidlarning faqat yangi morfologik turi bo'lganligi ma'lum emas.
Boshsuyagi va postkranial skeletlari tuzilishidagi aniq xususiyatlarni aniq
belgilash uchun ham zamonaviy fizik tipdagi odamlarni homo jinsining
barcha boshqa vakillaridan ajratish, ko'plab antropologlarning fikriga ko'ra,
aytaylik, o'ziga xos neandertal xususiyatlarining doirasini belgilashdan ko'ra
ancha qiyin. Har holda, katta qiymat
72 
Postkranial skelet bosh suyagi ostidagi (boshqa) skeletni bildiradi.
72