Joba: Miynet tabiyasınıń mazmunı

---

Tema: TALABALARDÍ MIYNET SÚYGISHILIK RUWXÍNDA 
TARBIYALAWDA TOPAR BASSHISINIŃ ROLI 
Joba: 
1.
Miynet tabiyasınıń mazmunı 
2.
Miynet tarbiyasın sińdiruwde topar basshısınıń tutqan ornı 
3.
Talabalardıń oqıw miynetin sholkemlestiriw usılları 
Tayansh tusunikler: Miynetke layaqatlılıq, insanniń qáliplestiriwde 
miynettiń ornı, ahmiyeti, miynet protssesine kreativ jandasıw, isbilermenlik, 
miynetsúygishlik, fizikalıq miynet, aqılıy miynet, isti joybarlaw, miynetti 
sholkemlestiriw, paydalı miynet, islep shıǵarıw.
Miynet tarbiyasınıń mazmunı turlishe. Ol tálim mákemeleriniń pútkil oqıw-
tarbiyalıq islerini óz ishine aladı. Uluwmalastırıp aytqanda ulıwma tálim hám óner 
oqıw mákemelerindegi, miynet tárbiyası ilmi tiykarları júzesinen oqıw miynetini 
ham miynet tálimini qamtip olib, olardiń vaziypasi talabalarda aqliy ham fizikaliq 
miynetge iliq munasibetni qaliplestiruv ham olardi uluwmaliq politexnik bilimler 
miynet uquplari ham konlikpeleri menen qurallantiruw bolip tabiladi. Biraq, bul pan 
negizleri yuzesiden oqıwmiyneti ham miynet tálimi tek oqıwmaqsetleri menen 
sheklenbeydi. Olar miynet tarbiyasi menen qosilip, talabalardi ruwxiy, aqliy, 
fizikaliq ham estetikaliq jaqtan rawajlandiruwdiń basli tiykari bolip tabiladi. Oqıw 
menen qosılǵan fantaziyaliq miynetde talabalardiń barliq qabiliyatlari rawajlanadi 
ham quramalasadi, olar shaxsiniń ideyaliq, ruwxiyliq sipatlari qaliplesedi.
Talabalardiń sotsialliq paydali miyneti miynet tarbiyasi putkul sistemaniń 
tiykari bolip tabiladi. Bunday miynet degende talabalardiń bilimlendiruw 
mekemeleri, rayonlıq ham pútin mámleket aymaǵında tikkeley aktiv qatnasuwı 
formasında amelge asırılatuǵın, ulıwmalıq paydası ushın islenetuǵın miynet iskerligi 
túsiniledi. Bul miynet qayır-qomlıq tarepten ámelge asırıladı. Yaǵnıy oǵan haq 
tólenbeydi.
Sociallıq paydalı miynetge tómendegiler kiredi: 
-
Jámiyetlik isler, yaǵnıy talabalar awqamın dúziw, onı ideyalıq han siyasiy 
tarbiyalaw, adamlarǵa ulıwmalıq mádaniy xızmet kórsetiw maqsetlerine xızmet 
etetuǵın iskerlik; 
-
Óz-ózine xızmet etiw-oqıw mákemesi toparın shańaraq paydasına 
qılınatuǵın sociallıq paydalı miynet;
-
Ónimli miynet-talabalardıń oqıw bilim orını sharayatında (oqıw ustaxanası, 
oqıw bilim ornı janıdaǵı ustaxanalarda) bolıwı menen birge, islep shıgaratuǵın 
tarawlarda (fabrikalar hám zavodlarda, kolxozlar hám savxozlarda hám t,b) hám 
materiallıq baylıqlardı jaratıw menen baylanısqan sociallıq paydalı minet iskerligi.
Biraq ayırım miynet turleriniń tarbiyalıq ahmiyeti birdey emes. Olardıń háar 
biri ózine tán táreplerine, jeńilliklerge hám qıyınshılıqlarǵa iye. Olardan tek eń 
kereklilerin kórip shıǵamız.
Shańaraqta hám tálim mákemelerinde óz-ózine xızmet etiw- bul eń qolaylı hám 
kúndelikli miynet túri esaplanadı. Shaxsta miynetsúygishlikti tárbiyalaw, onı 

---

quramalastırıp baratuǵın miynet iskerligi túrleri menen shuǵullanıwdan baslanadı. 
Kóp jıllıq tájriybeniń nátiyjesinde, tárbiya ulıwmalıq sistemasında bul miynetti 
pedagogikaliq tarapden tuwri saplastiruw oz-ozine xızmet etuwge tuyisli bul miynet 
jaqsi adetge aylanadi, tek juwapkershilikten emes, talabalardıń mútájligi bolıp 
qalıwǵa járdem beredi.
Tárbiyalanıwshını óz-ózine xızmet qılıwǵa úyretiw shańaraqtan baslanadı. 
Miynet tarbiyası wazıypaların eń kóp dárejede unamlı kómeklesiw ushın onı qanday 
alıp barıw kerek?
Miynet tárbiyasınıń birinshi basqıshı shaxslardı kishi hám usı jas ushın mas 
keletuǵın miynet tapsırmalarına ástelik penen úyretiw bolıp tabıladı. Ata-analar 
shaxslardıń óz-ózine xızmet kórsetiw miyneti majbúriy ekenligin, ózbetinshe 
orınlaw múmkin bolmaǵan nárselerdi úlkenler islewge májbúr etiw jaqsı emesligin 
túsindiriwine járdem beriw tiyis.
Ekinshi basqısh miynet túrlerini óz-ózine xızmet korsetiwden pútkul 
shańaraqqa xızmet kórsetiwge shekem keńeytiw esaplanadı. Kishkene jasdaǵı 
tárbiyalanıwshılar ukesi yamasa sińlisiniń paltosıdaǵı úzilip ketken sádebin qadab, 
súlgi hám qol oramalını utyuklep, atasınıń kastyomın tazalap qoya aladı. Eń basta, 
bul isler ata-ananıń sıltawı menen orınlanıwı múmkin, biraq soń shańaraqtıń basqa 
aǵzalarına óz qálewi menen járdem beriw mútájligin ástelik penen tárbiyalap barıw 
tiyis. Buǵan sabep hár qıylı bolıwı múmkin. Shańaraqqa xızmet kórsetiwge tiyisli 
miynet konlikpeleriniń rawajlanuwi menen talabalardiń miynet iskerligi tarawın 
ástelik penen keńeytiw, mútaj bolǵan basqada kisilerge járdem kórsetiwge qaratıw 
etiw tiyis. Bul ózine tán
Miynet tarbiyasın sińdiriwge topar basshısınıń tutqan ornı 
Miynet tárbiyasında tárbiyalanuvshilardiń ozine tan ayırmashılıqların esapqa 
alıw hám kerek. Máselen, fizikalıq tómen shaxslarǵa olardı miynetten zat etpegen 
halda kishik isti tapsiruw ham oni ashiq hawada bajarilatuǵin etip tanlawǵa hareket 
etiw, sol qatarda olardıń den-sawlıǵın bekkemlewge umtılıw kerek. Qızlardıń kashte 
tigiwi, toqıwı, ul balalardıń islep-shıǵarıw, texnika tarawındagı qol miyneti menen 
shuǵıllanıwları tiyis. Kitap oqıw hám basqa otırıp islenetuǵın, miynet túrlerine 
qızıǵatuǵin shaxslar ushin háreket etiw hám muskullerdi shınıqtırıwdı talap etetuǵin 
islerdi tańlaw tiyis. Egerde shaxs kóp juwırsa, túrli oyinlardi oynasa, oǵan otirip 
islenetuǵın islerdi beriw kerek. Oyshań tárbiyalanıwshiǵa diqqat-itibarin jámlewdi 
talap etetuǵin miynetti: sútti qaynatıwdi, máyek pisiriwdi, óz waqitinda tawıqlardi
baǵıwi, belgilengen waqitda magazinge barip keliwi hám taǵida basqalardi beriwi 
múmkin. Iradasiz shaxslar ushin olar hár bir isti aqirina shekem jetkeriwi áhmiyetli. 
Olarǵa ózleri ushin qiziqli bolip kórinbegen miynetti tapsiriw hám ástelik penen 
kúsh-ǵayratin kórsetiwge erisiw paydali. Jalqawliqqa mayil bolǵan yamasa jeńil-
jelpi isleytuǵin shaxslar ushin kerisinshe, yaǵniy birinshi gezekte olardi qiziqtira 
alatuǵin, olardiń kreativ pikrlerin oyatatuǵin islerdi tańlaw kerek.
Turmıstıń hár bir jaǵdayı ushın keńes beriw qıyın. Biraq pedagoglar miynetten 
tárbiya quralı sıpatında paydalanıwǵa eń kerek nárse- miynet tapsırmalarina kirisiw 
kerekligin óz kásiplesleri , topar basshıları menen tez-tez keńesip turıwdı umıtıp 
ketpewi tiyis.

---

Talabalardıń oqıw miynetin shólkemlestiriw usılları 
Talabalardıń oqıw miynetin shólkemlestiriwde miynet tapsırmaların orinlaw 
barısında olardıń bilim iskerligin aktivlestiriw máselesi eń kereklisi bolıp 
esaplanadı. Bul jerde gáp miynet tiykarları bilimlerin taba alıw hám miynet 
táliminde qollawǵa olardıń ózlerin qanday úyretiw haqqında barmaqta. Bul 
máseleni hal etiw tapsırmalardıń ózgesheliklerine baylanıslı. Mámleket 
bilimlendiriw mákemeleri joqarı tájiriybelerge qaraǵanda , eger talabalarǵa sanaat
miynetiniń ayırım jónelis túrleri (máselen , mazkur jarayanǵa aldinnan belgilep 
qoyılǵan ásbapda ayırım quramalı bolmaǵan járáyanlardı orınlaw yamasa konveyrda 
islew ham t.b) tapsırılsa, bunday miynet, ádette olardan barlıq bilimlerdi qollawdı 
talap etpeydi. Talabalar aldına kompleks wazıypalar qoyılǵanda awhal keskin 
ózgeredi. Bunday tapsırmalardı orınlawda talabalar ózleri háreket qılıwı aldınan 
kópǵana nárselerdi oylap kóriwleri kerek bolǵan real jaǵdaylarǵa dus keledi. Bular 
predmetlerdi konstruksiya qıluw , detallarǵa aniq islew beriw,olardıń texnik 
talaplarına sáykes kelıwi máseleleri, materiallardı tańlaw, operatsiyalardıń 
texnologik izbe-izligin úyreniw, ásbaplardı tańlaw, qatnasıwshılar ortasında 
miynetti bólistiriw, úskenelerdiń ónimdarlıǵın asıratuǵın, sapasizların 
kemeytiretuǵın úskeneler menen támiyinlew máseleleri hám t.b. Bul hám basqa da 
kópǵana máselelerdi sheshiw matematika, fizika, sızıwshılıq hám basqada bilimlerdi 
qollawdı talap etedi.
Awıl xojalıq miynetinde hám soǵan uqsas nárse kózge taslanadı. Eger 
bilimlendiriw mákemeleri talaplardan ayırım, jón awıl xojalıq islerinde paydalansa, 
bunday isler, ádette júzeki pikirlew háreketsiz hám pán tiykarları bilimlerinen 
paydalanmastan islenedi.
Hár qanday qol miynetine úyretiwdi ónermentshilik dep ataw, tigiw 
mashinasında hár qanday islerdi úyretiwdi politexnik miynet dep esaplaw nadurıs 
boladı. Islewdiń mánisi onı qanday qurallardan paydalanıp orınlawda emes, bálki
miynettiń ózine tán ózgesheligi, aqlıy mazmunı qandaylıǵınandur.
Jámiyet paraxatshılıǵı jolında qılınatuǵın social paydalı, unamlı miynet-
talabalarǵa tárbiyalıq tásir kórsetiwi tárepinen eń áhmiyetli miynet esaplanadı. Sol 
sıyaqlı ol eń kóp tarqalǵan miynet bolıp qalalıq bilimlendiriw mákemelerinde hám 
awıl bilimlendiriw mákemelerinde de qollanıladı. Onda talabalardıń qatnasıw 
formaları da túrlishe. Biz oqıw orınları talabaları miynet shólkemleri dep ataq alǵan 
miynettiń tek ayrım formalarına toqtalıp ótemiz. Olar tek miynet tárbiyashı emes, 
sonday-aq ideyalıq, siyasiy, aqlıy, etik-estetik, fizikalıq, ekonomikalıq, ekologiyalıq 
tárbiyada da úlken áhmiyetke iye. Talabalardı jámiyet islep shıǵarıwda ańlı hám 
kreativ pikirlep, qatnasıwǵa tayarlawda, sonday-aq kásip tańlawda da olardıń 
áhmiyeti ullı.
Respublikamızda bazar ekanomikası sharayatı qaliplesib atırǵan bir gezde 
talabalarda shańaraqqa ham miynetge jańa kózqarasti, uqıplılıqtı qaliplestiriw-
miynet tarbiyasınıń tiykarǵı maqseti esaplanadı. Bunda islep shıǵarıvdıń tiykarǵi 
formalarını, ásrese ekonomikalıq qatnasiqlardiń jańadan jańa faktorlarini, olarǵa 
tiyisli xızmet turlerini belgilep aliw tiyis.

---

iske kreativ jandasıwdıń rawajı, tapqırlıq, isbilermenlik, epshillik menen joqarı 
ónimli payda alıwı múmkinligin túsindirilse, talabalar ekonomikalıq tarepten 
kópǵana múmkinshiliklerge erisedi.
Baqlaw ushın sorawları 
1.
Miynetdtń mazmunı nelerden ibarat? 
2.
Miynetti sholkemlestiriwde nelerge itibar qaratıw kerek? 
3.
Kisilerdiń miynetge layaqatın óstiriw ushın neler qılıw kerek?
4.
Miynetke tiyisli qanday maqallardı bilesiz? 
5.
Jas áwladtiń miynettiń qádirine jetiwinde shańaraqtıń ornı qanday? 
6.
Bilimlendiriw mákemelerinde miynet tárbiyası qanday alıp barılıp atır? 
7.
Miynet tárbiyasın tuwrı jolǵa qoyıw ushın qoshametlewdiń ornı qanday deb 
oylaysız? 
Ádebiyatlar: 
1.Ǵaybullaev Н. va boshqalar. Pedagogika. -T., 2000. 
2.Ziyomuhammedov B., Abdullaeva Sh. Pedagogika. - T., 2000. 
3.Пазылов А., Қ.Қосназаров, Қ.Сейтмуратов, З.Курбаниязова. Педагогика 
теориясы (Дарслик). - Тошкент, «Ношир», 2018 й. 
4.Тарбия (Ота-она ва мураббийлар учун энциклопедия) /Тузувчи 
М.Н.Аминов, - Т., Ўзбекистон миллий энциклопедияси» давлат илмий 
нашриёти, - 2010.