157
t
∆хА[1]
∆Х
к
a)
t
К
n
∆х
Х
р
б)
0
х
рн
х
рмах
∆Х
ч
в)
ko‟tarilganda tiqin 5 ham yuqoriga ko‟tarilib, ob‟ektga suyuqlik kelishi ko‟payadi. Porshen 3 pastga
surilganda esa ob‟ektga suyuqlik kelishi kamayadi.
Rostlovchi organ – tiqin 5 ning surilish tezligi suyuqlik sathi balandligining o‟zgarishiga proporsional
bo‟ladi.
Regulyatorning muvozanat holatida taqsimlovchi porshenlar – 2 neytral holatni egallaydi, ijrochi
mexanizmga bosimli suyuqlik o‟tish kanallari berkitilgan bo‟ladi. Bu holatda ob‟ektga
keluvchi
suyuqlik
Q
1
miqdori bilan ob‟ektdan chiquvchi suyuqlik
Q
2
miqdori o‟zaro tenglashadi va
H(t)=H
b
bo‟ladi.
O‟tish prosessi yuz berganda regulyator o‟zining muvozanat holatiga bir necha tebranishdan
so‟ng, rostlash –
t
p
oralig‟ida o‟tadi. Buni quyidagicha tushinish mumkin.
Ob‟ekt nagruzkasi (suyuqlik sarfi) kamayishi bilan ob‟ektdagi suyuqlik sathi yuqoriga ko‟tariladi,
taqsimlovchi porshen 2 ijrochi mexanizmning yuqorigi kanalini ochadi, bosimli suyuqlik porshenning
ustki yuzasiga ta‟sir qiladi, porshen 3 pastga surilib, shtok 4 tiqin 5 ni pastga suradi. Ob‟ektga suyuqlik
kelishi kamayadi. Ma‟lum vaqt o‟tishi bilan
Q
1
=Q
2
bo‟ladi. Lekin suyuqlik sathining balandligi hali tiklanmagan
H
b
=H(t)
bo‟lgani uchun porshen
3
pastga surilishida davom etadi, tiqin 5 ning yopilishi va
Q
1
ning kamayishi ham davom etaveradi.
Nihoyat,
H(t)=H
b
bo‟lganda
Q
1
2
bo‟lib qoladi.
Endi
Q
1
2
bo‟lgani uchun vaqt o‟tishi bilan
H(t)
, berilgan balandlik
N
b
dan kamayadi –
H(t)
b
bo‟ladi va rostlovchi organ tiqin 5 yuqoriga ko‟tarilib,
Q
1
ni ko‟paytira boshlaydi. Bunday tebranish
bir necha marta takrorlangach – sistema barqaror rejimga o‟tadi.
Tebranish kelib chiqishiga
N
b
=H(t)
bo‟lganda ob‟ektga keluvchi suyuqlik miqdori
Q
1
bilan undan
chiquvchi miqdori
Q
2
ning o‟zaro teng emasligi va aksincha,
Q
1
=Q
2
bo‟lganda,
H≠H(t)
bo‟lishi asosiy
sabab bo‟ladi. Tebranish
Q
1
=Q
2
H
b
=H(t)
bo‟lgandagina tugaydi. Bu shart – sharoitning vujudga
kelishida ob‟ektni o‟zicha tenglashish xususiyati regulyatorga ancha katta yordam beradi.
Astatik regulyatorning xususiyatini quyidagicha bayon qilish mumkin.
Membrananing shtokka ko‟rsatadigan ta‟siri bilan toshlar og‟irligining ta‟siri ma‟lum bir miqdordagi
bosimda o‟zaro teng bo‟ladi. Muvozanat holat faqat toshlar og‟irligi bilan belgilanadi va
truboprovodning chiquvchi tomonidagi nagruzkaning o‟zgarishiga bog‟liq bo‟lmaydi. Rostlovchi
organning (shtok va tiqin) surilish tezligi va tiqin 5 ning ochilish bosim og‟ishi
+R=R
b
– R(t)
ga
proporsional bo‟lib qoladi.
Astatik regulyatorlar o‟zicha tenglashish xususiyatiga ega bo‟lgan ob‟ektlarda, ob‟ekt nugruzkasining
sekin o‟zgarishi mumkin bo‟lgan hollarda qo‟llaniladi.
Proporsional (statik) regulyator deb, rsotlovchi organning surilishi rostlanuvchi parametrning berilgan
qiymatiga nisbatan og‟ishiga proporsional bo‟lishini ta‟minlaydigan regulyatorga aytiladi. Amalda
qisqacha P – regulyator deb ataladi.
P – regulyator o‟z funksiyasini inersiyasiz zveno qonuniga muvofiq
bajaradi.
(7)
Regulyatorning uzatish funksiyasi uning uzatish koeffisientiga teng
bo‟ladi.
k
n
(R)=X
r
/∆X=k
n
(8)
bunda:
k
n
– regulyatorning signal uzatish koeffisienti, regulyatornin sozlash parametri deb ham
yuritiladi. 4 – rasm.
X
к
Х
n
Р
158
Regulyatorning dinamik xarakteristikasi 4 – rasm, b da ko‟rsatilgan. Regulyatorga kiruvchi signal
∆X=A
(1) bo‟lsa, undan chiquvichi signal
X
r
,
kiruvchi signalga qaraganda
k
n
marta katta bo‟ladi.
Reguyaltorning ishlash prinsipi quyidagicha. Rostlanuvchi parametrning o‟zgarishi rostlovchi
organining regulyatornin muvozanat holatini tiklash yo‟nalishida harakatga keltiriladi.
sistemaga
tashqi ta‟sining miqdori (nagruzka o‟zgarishi) qancha bo‟lsa, rostlovchi organning surilishi
X
r
ham
shuncha katta bo‟ladi. Rostlovchi organda rostlanuvchi parametr ma‟lum minimal qiymat
X
min
ga ega
bo‟ladi. Rostlovchi organning surilishi nolga teng bo‟lganda
(X
r
=0)
esa rostlanuvchi parametr
X
max
o‟zining maksimal qiymatiga ega bo‟ladi. Bunday bog‟lanish regulyatorning statik xarakteristikasini
ifodalaydi.
Rostlanuvchi parametrning eng ko‟p og‟ishi
σ
max
regulyatorning statik xatosi deb ataladi va
regulyatorning asosiy sifat ko‟rsatkichi hisoblanadi. Bu xato – miqdori oldindan belgilangan “qo‟yim”
dan oshmasligi kerak.
Bilvosita P – (statik)
regulyatorning prinsipial
sxemasi 5 – rasmda ko‟rsatilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: