Эркин иқтисодий ҳудудлар

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar: 
1.
Aндирианов В.Д. Россия: Экономический и инвестиционный потенциал. 
– M.: Экономика, 1999. – 467 с. 
2.
Воловик Н.П. Международная практика создания специальных 
экономических зон. – М.: ИПЕИ, 2016. – 99 с. 
3.
Зименков Р.И. Свободные экономические зоны. Уч.пос. – М.: Юнити, 
2005. – 230 с. 
4.
Мотовиц Т.Г., Мотовиц Р.В. Свободные экономические зоны: 

---

314 
становление и развитие. Монография. – Хабаровск: изд-во Тихоокеан. гос. ун-
та, 2017. – 170 с. 
5.
Приходко С.В., Воловик Н.П. Особие экономические зоны. – М.: ИЕПП, 
2007. – 268 с. 
6.
Рыбаков С.А. Особые экономические зоны в России. Налоговые льготы 
и преимущества. / С.А.Рыбаков, Н.А.Орлова. – М.: Вершина, 2006 – 248 с. 
7.
Фуршчик М.А., Шутова А.В. Особие экономические зоны: опыт и 
перспективы. – М.: Медиа Инфо Групп, 2014. – 216 с. 
8.
Шаропов С.А. Свободные экономические зоны. Уч.пос. – М.: Юнити, 
2006. – 167 с. 
9.
Rossiya Federatsiyasining 2005 yil 22 iyuldagi “Rossiya Federatsiyasi 
hududidagi erkin iqtisodiy zonalar to„g„risida”gi №116-FQ-sonli Qonuni. 

---

315 
11-bob.
JAHON XO„JALIGIDA OFFSHOR HUDUDLAR
11.1. Offshor hududlarning mazmuni, yuzaga kelish sabablari, 
turlari va ahamiyati 
Xizmat ko„rsatuvchi EIHlarning alohida shakli offshor markazlari bo„lib, u 
yerda ushbu hududda xo„jalik yuritmaydigan yuridik shaxslar (firmalar, banklar) 
registratsiyalashning 
yengillashtirilgan 
tartibidan 
va 
soliq 
imtiyozlaridan 
foydalanadilar. 
Offshor biznes g„oyasi XIX asr oxirida tug„ildi. Britaniya sudining xorijiy 
fuqarolarni soliqqa tortish to„g„risidagi qonunlariga tayangan. Dastlab bu turdagi 
biznes “portga qulay parkni” ishlatish bilan bog„liq bo„lib, keyinchalik moliya 
sohasiga va turli xil xizmatlar ko„rsatishga yo„naltirilgan. 
Yevropada “soliq hududi” ning dastlabki tarixiy misoli Shveytsariya va Italiya 
o„rtasidagi chegara chizig„ida joylashgan Campione shahri bo„lib, bu ikki mamlakatni 
bu joyga nisbatan soliq yurisdiksiyasidan voz kechganidan so„ng o„z-o„zidan paydo 
bo„ldi. 
Biroq, 
amaldagi 
offshor 
biznes 
amaliyotining 
asoslari 
britaniyalik 
huquqshunoslar, bankirlar, sug„urtachilar va kema egalari tomonidan ishlab chiqilgan 
va amalga oshirilgan. Shu sababli, asl “soliq hududlari” Buyuk Britaniyada va sobiq 
kolonial mulklarida yaratilgan. 
1945-yil sentabr, Ikkinchi jahon urushi tugaganidan so„ng, jahon iqtisodiyotida 
yangi davr boshlangan edi – qayta tiklangan industrial kapital tinchlik davrida jahon 
hamjamiyati ehtiyoji uchun zarur bo„lgan mahsulotlar sohasida o„z potensiallarini 
amalga oshira boshladi. Katta kompaniyalar xorijiy investitsiyalarni qidirib 
topishmoqdalar. 
Shu bilan birga, urushda katta zarar ko„rmagan mamlakatlar (hatto Rossiya va 
Germaniya bilan solishtirganda) hukumatlari obyektiv sabablarga ko„ra soliq 
qonunchiligini jiddiy ravishda qayta ko„rib chiqishga, soliq to„lovchilarga ularning 
xarajatlarining katta qismini joylashtirishga majbur bo„ldi. Tabiiyki, sanoat gigantlari 
o„z daromadlarining sezilarli ulushini deyarli har qanday joyga berishga tayyor emas 
edi. O„sha paytda o„n olti yil davomida jahon iqtisodiyotida muhim rol o„ynagan 
kuchlar harakatga keldi. 
Xalqaro sanoat gigantlari, yirik kompaniyalar va banklar rahbarlari soliq 
domenlarini tashkil etish g„oyasini yaratdilar. Yuqori rivojlangan iqtisodiy 
mamlakatlarga e‟tibor qaratmaslik uchun, birinchi navbatda, ular e‟tiborini 
Britaniyaning sobiq koloniyalariga qaratishdi, ular mustaqillikka erishdi, ammo tabiiy 
va intellektual resurslari yo„q edi. Tinchlik shartnomalari asosida ushbu mamlakatlar 
qonunlari soliq yukini va valyuta boshqaruvini liberallashtirishga olib keldi; katta 
sarmoya telekommunikatsiya va boshqa sohalarga investitsiya qilindi. 
Shunday qilib, yirik moliyaviy va sanoat korporatsiyalari soliq to„lamasdan 
moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishga muvaffaq bo„ldi. Boshqa tomondan, 
bojsiz va soliqqa tortilmagan hududlarni yaratish chet el kapitalining oqimini 

---

316 
kuchaytirdi Bunday hududlar xalqaro investorlar uchun jozibador bo„ldi. Ko„p sonli 
NATO harbiy bazalarini yaratishga olib keladigan sovuq to„lqin operatsiyalarining 
tezkor rivojlanishi bunday offshor hududlarning qo„liga o„tdi. Harbiy bazalarni yaratish 
zarur bo„lganligi sababli, Karib dengizi va Tinch okean havzalarining hududi vaqt 
o„tishi bilan katta miqdordagi tijoriy ahamiyatga ega ma‟lumotlar to„plangan offshor 
hududlarni himoya qilish vazifasini avtomatik ravishda amalga oshira boshlashdi. 
Shunday qilib, offshor hududlarning paydo bo„lishi tasodifiy emas edi. Bu ichki 
va tashqi obyektiv sabablarga ko„ra yuz berdi. Buning natijasida jahon amaliyotida 
offshor hududlarni yaratishga bo„lgan qiziqish va e‟tibor kuchaydi. Buning natijasida 
amaliyotga offshor tushunchasi kirib kelishi yuzaga keldi. 
“Offshor” atamasi ilk bor 1950-yillarning oxirlarida AQShda qo„llanila 
boshlangan. 
“Offshor” so„zining lug„aviy ma‟nosida “off shore”