|
14-rasm. T adqiqotchilik faoliyatining tuzilm asi.
Tadqiqot obyektiga moddiy dunyoning har qanday materiali
(o'simliklar, hayvonlar, mikroorganizmlar, odamlar, tuproq, relyev
shakllari, texnik qurilmalar, inshootlar va hakozolar), jarayonlar
(tabiiy,
fizik,
kimyoviy,
texnologik,
energetik,
agrotexnik,
elektromagnit to'lqinlarva h.k.lar) kiradi.
Ilmiy tadqiqotni muvaffaqiyatli bajarish uchun mavzuning
muhimligini, uni anglab olish zaruriyatini idrok etish, vujudga
keladigan savollarga javob berishga intilishi lozim. Bundan tashqari
uning umumiy tayyorgarlik darajasi - tadqiqot uslublarini egallash
darajasi, tadqiqot dasturini ishlab chiqsh mahorati, predmetni aniqlay
bilish, “masalaga oid adabiyotlar, materilallar” bilan ishlash farazlami
ilgari surish, maqsadlami qo'yish va amalga oshirish va tadqiqotchilik
hisobotini rasmiylashtirishgacha bo'lgan barcha ishlami qila olish
ko'nikma
va
malakasini
egallan,
shuningdek
tadqiqotchilik
kompitentligi shakllangan bo'lishi lozim.
Bu jarayonda talabalar dastlab referat mavzularini tanlash, turli
darajadagi ilmiy faoliyatlari natijalarini tezis va ilmiy maqola shaklida
tayyorlash kabi faoliyat bilan shug'ullanadilar. Bunda ular ilmiy
muammiolar bo'yicha ilmiy izlanishlami, materiallami tahlii qilish va
umumlashitirishni o'rganadi.
Tezislar. Ideal holatda rejaning har bir bandini tezisga (ta’kid,
qoidaga) aylantirish mumkin:
132
- o'qib chiqilgan (yoki og'zaki bay on qilingan) matnni
takrorlaydi, lo'nda ifodalaydi va xulosalaydi;
- har doim dalillarga ega bo'ladi;
- mazmun mohiyatini aniqlaydi;
- materialni umumlashtirishga imkon beradi;
- maqola, m a’ruza, dissertastiya va shu kabilarni tanqidiy tahlil
etish uchun qimmatlidir.
Tezislar oddiy (ko'pincha ko'chirmalardan iborat bo'ladi),
asosiy (odatda mustaqil ifodalanadi), murakkab (o'zida ikki xil
ko'chirm a va ozining mustaqil fikrlari, ishlanmalari ifodalangan
bo'ladi) shakllarda tayyorlanadi. Tesizning umumiy mazmunida
asosiy ta’kid (m o'ljalga olingan muammo), qoida bo'yicha omillar,
dalillar, isbotlar keltiriladi va umumiy xulosa qayd etiladi. Shunga
muvofiq holda tezisning tarkibiy tuzilmasi - kirish, asosiy qism va
xulosadan iborat bo'ladi. Tadqiqotchilar, talabalar, o'quvchilar o'zlari
olib borayotgan ilmiy tadqiqot ishlari natijalari yuzasidan tezislar
tayyorlab, turli ilmiy to'plam lar, ilmiy konferensiyalarda chop ettirish
mumkin. Tesizlarni takomillashtirib, ilmiy maqolalar tayyorlanadi.
Mavzuning belgilanishi, uning tahlili, tezislaming tuzilishi.
Reja/tezislar asosida maqolaning birinchi varianti ustida ishlash
Ishning yakunlanishi, matn tahlili, takomillashtirish, tuzatish.
Talabalarning ilmiy tadqiqotchilik faoliyatida tadqiqot ishi
doirasidagi ma'lumotlarni taxlil qilib, ishning xususiyati va ahamiyati
haqida ilmiy maqolalar tayyorlashning samaradorligi yuqori, maqolani
yozishdan oldin mavjud materialdan xulosa chiqarib, ishning
mazmunini
belgilash
maqolaning
nima
maqsadda
(yig'ilgan
m a'lumotlar taxlili, biror bir mavzuni yoritib xalq ommasiga etkazish
va boshqalar) yozilishini aniqlab olish kerak bo'ladi. Har qanday
maqolani yozish quyidagicha boradi:
1. Maqola uchun mavzu tanlanadi, maqola janri tanlanadi (ilmiy,
ma’rifiy);
2. Maqolaga sarlavha tanlanadi;
3. Maqola rejasini tuzish.
4. Kirish;
5. Asosiy qismida nimalar yozadi;
6. Mulohaza qilish, yakun yasash.
7. Maqolani qayta o'qish;
8. Matnning noyoblik darajasini tekshirish;
133
9. Matnni formatlash, dizaynni yaxshilash;
10. Matnni saqlab qo'yish.
Agar ilmiy jum alda maqolani qanday yozish haqida gapiradigan
bo’lsak, unda uning strukturasiga bo’lgan talablar umumiy qabul
qilingan va yuqorida bayon qilinganidan farq qilmaydi, ammo har bir
narsani batafsilroq ko’rib chiqamiz. Maqola sarlavhasi yoki sarlavha
butun tananing matnining tarkibiy qismidir. Bu yorqin va esda qolarli
bo’lishi kerak. Sarlavha uzunligi 9-12 so’zdan oshmasligi kerak.
Maqola sarlavhasi mazmunli va mazmunli bo'lishi kerak.
Xulosa ilmiy maqolaning qisqacha ta'rifi bo'lib, odatda, barcha
maqola tugaganida asosiy matnning yuqorisida yozilgan. T'avsiya
etilgan tezislar rus va ingliz tillarida 250 dan ortiq so'zni tashkil qiladi.
Kalit so'zlar o'qiydiganlar uchun qo'llanma bo'lib xizmat qiladi va
Intemetdan maqola topish uchun ham ishlatiladi. Ular maqolaning
mavzusi va maqsadini aks ettirishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
