|
2.2.1-jadval
Qo’shrabot tumanida mehnat resurslari manbalarining shakllanishi
tahlili (kishi)*
№ Ko’rsatkichlar
Yillar
2018 yilda 2016 yilga
nisbatan o’zgarish
2016
2017
2018
+/-
%
1. Mavjud aholi soni
115769 116984 118224
2456
102,1
2.
Mehnatga layoqatli
aholi
61576
62178
65074
3498
105,7
3. Band aholi
43478
44378
46127
2649
106,1
4.
Fermer xo’jaliklari
a’zolari
866
1027
1274
408
147,1
*Manba: Qo’shrabot tumani qishloq xo’jaligi bo’limi ma’lumotlari
2.2.1-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, tumanda 2018 yilda mavjud
aholi soni 118224 kishi bo’lib, 2016 yilga nisbatan 2456 kishiga yoki 2,1%ga
oshgan. Mehnat resurslari va ularning manbalari o’rganilgan barcha ko’rsatkichlarda
oshganligi aniqlandi.
2.3. Moddiy resurslar va ulardan foydalanish
Qishloq xo’jaligining moddiy-texnika bazasi ishlab chiqarish jarayonidagi
faoliyatga ko’ra, mehnat predmetlari hamda mehnat vositalariga bo’linadi.
Iqtisodiyotning turli tarmoqlarida yaratilib, qishloq xo’jaligi mahsulotlari
14
yetishtirishda inson mehnati yordamida ishlab chiqarish jarayonida bir marta
qatnashib, o’z shakllarini to’liq o’zgartiradigan predmetlar tarmoqning mehnat
predmetlarini tashkil etadi.
Ularga sanoat tarmoqlarida ishlab chiqarilgan yoqilg’I, yog’lovchi materiallar,
kimyoviy o’g’it, yem va boshqalar kiradi. Ular tarmoqning mahsulot ishlab
chiqarish va xizmat ko’rsatish jarayonlarida bir marta qatnashib, o’z shakllarini
to’liq o’zgartirib, qiymatni ham ularga o’tkazadigan predmetdir. Tarmoqda band
bo’lgan insonlarning ongli mehnati, mehnat predmetlari yordamida qishloq xo’jalik
mahsulotlarini yetishtirish, xizmatlarni bajarish maqsadida bir necha yillar
foydalaniladigan narsalar mehnat vositalari hisoblanadi. Ular tabiat, sanoat
tarmoqlari va qishloq xo’jalik tarmoqlarida yaratilgan bo’lib, turli xildagi
mahsulotlarni yetishtirishda, xizmatlarni ko’rsatishda bir necha yillar mobaynida
foydalanilib, o’z ko’rinishini, shakllarini o’zgartirmasdan, lekin qiymatning bir
qismini mahsulotlarga, ishlarga va xizmatlarga o’tkazib boradigan vositalardir.
Ularga qishloq xo’jalik texnikalari hisoblangan mashina-traktorlar, kombaynlar,
seylkalar, kultuvatorlar, sug’orish inshoatlari, binolar, stanoklar va boshqalar kiradi.
Yerlar, tabiiy o’rmonlar – tabiat mahsulodir. Ishchi va mahsuldor chorva hayvonlari,
bog’zorlar, tokzorlardan qishloq xo’jalik mahsulotlari yetishtirish uchun bir necha
yillar mobaynida foydalaniladi. Asosiy vositalar yillar mobaynida foydalanish
natijasdida jismoniy hamda manaviy eskiradi. fan-texnika taraqqiyoti natijasida
yangi, zamonaviy texnikalarning yaratilishi tufayli ular manaviy jihatdan ham
eskiradi.
Amortizasiya – bu ishlatilgan ishlab chiqarish vositalarini pul ifodasidagi
qoplanishidir. Har bir korxonada amortizasiya fondi tashkil etiladi.
Asosiy vositalarning eskirishini ularning amaldagi eskirish meyorlari
(normativlari) yordamida aniqlash mumkin. Ularning eskirish qiymati amortizasiya
summalari, deb ataladi.
Asosiy vositalarning eskirish meyori (normativ) berilmaganda asosiy
vositaning balan qiymatini uning xizmat muddatiga taqsimlash orqali eskirish
meyori aniqlanadi. Xo’jalikda bir necha yillar davomida ishlatilgan vositalar kapital
tamirlangan bo’lsa, ular balans qiymatiga qoshiladi.
Yeskirish qiymatlari yetishtiriladigan mahsulotlarga, xizmatlarga belgilangan
tartibda o’tkaziladi.
Mehnat qilish qobiliyatiga ega bo’lgan fuqarolar mehnat predmetlaridan hamda
mehnat vositalaridan oqilona foydalanish natijasida turli xildagi sifatli qishloq
xo’jalik mahsulotlari yetishtirib, foydali xizmatlarni bajaradilar. Ularning
yig’indisini qishloq xo’jalik vositalari yoki fondlari tashkil etadi. Qishloq xo’jalik
fondlari
tarmoqdagi
ishlab
chiqarish
jarayonlarida
qatnashishiga
yoki
foydalanilishiga ko’ra, ishlab chiqarish fondlari hamda noishlab chiqarish
fondlaridan tashkil topadi.
Ular qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida qatnashishining zaruriyligi hamda
muddatiga ko’ra, yuqorida ko’rsatilganidek, asosiy va aylanma fondlarga bo’linadi.
Asosiy vositalar iqtisodiy mohiyatiga ko’ra, qishloq xo’jalik ishlab chiqarish
jarayonida bir necha yillar qatnashib, qiymatini ishlab chiqarilayotgan
15
mahsulotlarga, bajarilayotgan xizmatlarga yilma yil qisman o’tkazib boradi (yani
eskirish qiymatini).
Har bir qishloq xo’jalik korxonasining fondlar bilan ta’minlanganligi ishlab
chiqarishning to’g’ri va soz olib borilishi garovidir. Samarqand viloyati fermer
xo’jaliklarida mavjud texnikalar soni tahlillar davomida o’rganildi (2.3.1.-jadval).
Do'stlaringiz bilan baham: |
