Muhabbat qissa yetim

SO V C H IL A R
Anvar Muattami kuzatgan kuni ertasiga azonda girillaganicha 
tumanga chiqib bordi, Muborakxonimdan ibo qilib Muhayyo 
bilan dalada ko‘rishdi, vonrna-yon paxta tergan boiib. Muattar 
bilan ikki orada boigan hamma gapni. uning to'v to'giisidagi 
fikr-mulohazalarini toiiq aytib berdi. Ikkovi bemalol gaplashaversa 
ham boiar ekan, Hakimjon bilan Muborakxonim bu to'giida 
ochiqchasiga gaplashgan. qancha giirbat, qancha ko‘z yoshidan 
keyin Muborakxonim taqdirga tan bergan ekan: Hakimjonni 
kuzatishda “hozirgi yoshlar”, “peshona” degan gaplarni aytibdi. 
Lekin uning bir qancha shartlari boiib, bularning eng birinchisi 
Muhayyoga sovchi yuborilishi ekan. Hali bu shartlami eshitmasdan 
turib, bularning har bin Anvarning ko'ziga tog1 boiib koiindi.
63

---

Muattar Anvarni magazinma-magazin olib yurib qora 
kostyum, qora tufli, oq ko‘ylak, galstuk olib berdi.
Ikkovi shu kuni kechqurun qo‘l ushlashib, uyga xandon- 
xushon kirib borishdi - Marg‘uba bularni ko‘rib o‘tqizgani 
joy topolmay qoldi, er-xotin ikki shaharda turishi “shunaqa 
b o iad i” degan so'zida har xil qochirma, hazil-mutoyiba qildi, 
hijron haqidagi she’rlardan bir-ikki satr olqidi, bularning 
kechqurun teatrga borish niyati borligini eshitib, darrov ovqat 
qildi. Ovqat vaqtida Muattar uni g ‘aflatga solish uchun 
Anvarning oyog'ini sekin bosib:
— Mana, opa, hammamiz ham qutuldik, Muhayyo erga 
tegayotgan emish, bugun to‘y ,— dedi.
Anvar bu nayrangga o‘zidan bir nima qo‘shmoqchi boiib:
— Tag‘in to‘yiga borib yurm ang!- dedi.
Marg‘ubaning jig ‘ibiyroni chiqdi.
— Voy, men nega borar ekanm an! Azasiga aytsa, 
chopqillab boraman! Hu to‘yidan tobuti chiqsin!
Anvar unga xo‘mrayib qaradi.
— Birovning bolasini qarg'amang!..
M uattar Anvarning biqiniga turtib zo‘rgca to‘xtatdi. 
Marg‘uba qoiidagi piyolani taq etib stolga qo‘ydi.
— Bilaman, sening ko‘ngling hali ham o'shanda!— dedi 
yigiam sirab,— qiz ko‘r qiladi-ya, noshukr, qiz ko‘ r qiladi!..
Anvar ishning pachavasini chiqarib qo‘yishidan qoiqib, 
Muattar uni tezroq olib ketish harakatiga tushib qoldi. Anvar 
yangi sotib olingan kiyim-boshini kiydi. Marg'uba unga yangi 
ro‘molcha berib, qutlug‘ bo'lsin qildi. Anvar hozirgina o'tgan 
ikki oradagi tundlikka butkul barham bermoqchi boiib yolg'ondan:
— Yuring, anima, o‘yinga olib bo raylik,- dedi.
Marg‘uba suyunib ketdi.
— Umrlaringdan baraka topinglar!- dedi va kiyingani 
narigi uyga kirib ketdi.
Anvar rangi o‘chib Muattarga qaradi, Muattar xunob 
bo‘ldi.
— Sizga kim qo‘yibdi, tek o‘tirsangiz bo‘lmaydimi! Endi 
to‘g‘irIang, “sizga to‘g‘ri kelmaydigan o‘yin — balet” deng!
Marg‘uba kiyinib chiqqanda Anvar xatosini to‘g‘rilamoqchi 
bo‘lib undan battarroq xato qilib qo‘ydi:
— Lekin, amma, sizga to‘g‘ri kelmaydigan o‘yin — balet, 
erkakkishi qip-yalang‘och xotinni kaftiga qo‘yib chiqadi!
66

---

Xayriyat M arg‘uba “bunaqa ekan sizlar nima uchun 
borayotibsizlar, Muattar nega borayapti” degani ulgurmadi, 
ikkovi chiqib ketdi.
Shunday qilib yoshlar qahvaxonasida bo‘ladigan kichkina 
o‘tirishga hammayoq iaxt: odamlar aytildi, stollar yasatildi, 
Marg‘ubani g‘aflatga solib, bu yoqdan ham xotiijam bo‘lindi.
Kelin bilan kuyov, xizmatdagi Muattar bilan Naimjon 
belgilangan vaqtdan xiyla oldinroq kelib mehmonlami kutishdi. 
Biroq mehmonga o‘n ikki kishi aytilgan boisa ham Naimjon 
hol-baqudrat sovg‘a-salom ko'tarib kelgan tanish talabalardan 
o‘n oltitasini sanab u yog'iga adashib ketdi. Ulaming ustiga 
institut badiiy havaskorlaridan sakkizta sozanda, xonanda kirib 
kelishdi. Naimjon abjirlik qilib yana bir qancha stol buyurdi. 
Nihoyat, mehmonlar turli noz-ne’matlar, rang-barang sharbat 
shishalari, anvoyi gullar bilan zeb berilgan stollarga o'tirishdi. 
Naimjon marosimni ochib “Bu o‘tirish katta to‘yning 
debochasi”, dedi va kelin bilan kuyovga yaxshi tilaklar tiladi. 
Sozanda va xonandalar bir juft yalla qilib navbat raqsga kelganda 
o‘tirishni tashqariga — qahvaxonaning sahniga ko'chirish 
zarurati tug‘ilib qoldi. Talabalar birpasda stollami olib chiqishdi. 
Birozdan keyin musiqa sadolari yangrab, ichkaridan chiqqan 
kelin bilan kuyovni rang-barang pistonlar sochib, lentalar 
otib chapak va olqish sadolari bilan qarshi olindi. Hamma 
o‘tirgandan keyin qo'sh childirma gijbakabangni boshlab 
yubordi, yana odam yigildi.
Childirma maqomiga yo‘rg‘alab, kift qoqib, stollarni oralab 
yurgan to‘rt qiz birin-ketin kelin bilan kuyovning ro‘parasiga 
kelib, qoilaridagi guldastalarni ta’zim bilan ikkoviga tutishdi, 
yer tepinib yana stollarni oralab yo‘rg‘alab ketishdi. Ora- 
sirada birov she’r o‘qib, birov so‘z bilan, birov qiziqchilik 
qilib kelin bilan kuyovni tabriklar edi.
Kichkina o‘tirish deb boshlangan ish hayal o‘tmay tuppa- 
tuzuk to'yga aylandi ketdi. Yigitlar, qizlar qahvaxonaning sahnida, 
harakat to‘xtab qolgan katta ko‘cha va uning naryog‘idagi xiyobonda 
o‘ynashar, navbatma-navbat ashula, yalla aytishar edi.
Sahnadagi davraga Anvarning ustasi oqsoq chol toychoq 
ko‘tarib kirdi, lapanglab — o‘ynab hammani xo‘p kuldirdi, 
keyin kelin bilan kuyov qarshisida to‘xtab toychoqni baland 
ko‘tardi-da, hamma jim boiganda: “Men o ‘zim avtomobilist
67

---

bo'lsam ham bularga chavandoz o‘g‘il tilayman!” dedi va 
toychoqni kelinga uzatdi. Qiyqiriq — chapak, kulgi ko‘tarildi.
Javlon qamoqdan chiqqanidan beri “ozodlik uchun” ertayu 
kech ichib tentirab yurgan edi, bu kecha qayoqdandir kelayotib 
yoshlar qahvaxonasi oldida bo‘layotgan tomoshani ko‘rib 
to‘xtadi; qahvaxonaning sahnida o‘ynayotgan qizlarni ko‘rib 
n iyati buzildiyu yaqinroq bordi. Shu choq qahvaxona 
ichkarisidan hindcha kiyingan, ikki qoshining o‘rtasiga qop- 
qora xol qo‘ygan xushqomat bir qiz chiqdi va sozandalaming 
zavq-shavq bilan chalayotgan hind maqomiga q o i tashladi va 
davrani bir aylanib to‘rdagi stolda o‘tirgan kishilarga ta’zim 
qildi. Ko‘ziga odamlar ikkita bo‘lib ko‘rinayotgani uchun Javlon 
hindcha kiyingan qizga kafti bilan chap ko‘zini berkitib o'ng 
ko‘zi bilan qaradi, qarasa — Muattar! Javlon uning kelganidan 
bexabar edi. Muattar bu yerda nima qilib yuribdi, kimlarga 
ta’zim qildi? Javlon charchagan o‘ng ko‘zini kafti bilan 
berkitib chap ko‘zi bilan qaradi: ne ko‘z bian ko'rsinki, 
stolning o‘rta yerida Muhayyo, uning yonida Anvar so‘ppayib 
o‘tirar edi. Javlon hushyor tortib o'zini orqaga tortdi, 
yugurganicha necha joyda yiqilib, emaklab uyiga yetib bordiyu 
ko‘rganlarini Marg‘ubaga aytib berdi. Marg‘uba don tiqilgan 
tovuqday bir tovush chiqardiyu boshyalang — oyoqyalang 
qahvaxonaga qarab chopdi, kelib, sichqonni yaqinroq keltirib 
chang solmoqchi bo'lgan mushukday bir chekkada pisib turdi. 
Muattar goh bir oyog‘ining tovonini, goh birining uchini 
yerga urib, goh eshilib-buralib, goh to‘lg‘anib xo‘p o'ynadi. 
Keyin o‘ynaganicha borib Muhayyoni davraga tortdi. Chapak 
bo‘lib ketdi. Hamma jim , kelinning o‘zbekchami, hindchami 
o‘ynashini kutar edi. Sozandalar imoga mahtal boiib turishar 
edi. Shu payt bir juvon ichkaridan qora quti olib chiqib 
Muattarning qo‘liga berdi. Muattar qutini stolning chekkasiga 
qo‘yib, uning ichidan shoda-shoda marvarid olib Muhayyoning 
bo‘yniga osdi, rang-barang qimmatbaho toshlar o‘rnatilgan 
taqinchoqlami boshiga, ko‘kragiga, bilak va barmoqlariga taqa 
boshladi. Marg'uba yuragi hovliqib, odamlarning orqasidan 
yaqinroq kelib qora qutiga tikildi. 0 ‘sha! Xudo ursin agar, o‘sha 
qora quti! Muattarning ishorasi bilan sozandalar birinchi zarbni 
berganda Marg‘uba birdan dodlab yubordi-da, dodlaganicha 
o‘zini parkka urdi. M uattar qo‘rqib ketdi va beixtiyor 
Muhayyoning oldini to‘sdi. Muhayyo hayron bo‘lib qoldi. Anvar 
yonida o‘tirgan Naimjonga bir nima dedi - Naim darrov
68

---

o‘rnidan turib, parkka tomon yugurdi. Park tomonidan 
Marg‘ubanlng borgan sayin yiroqlashib borayotgan tovushi 
eshitilardi: “Voy-dod! Uyim kuydi! Bolam o‘ldi!..”
Kimdir odamlarni tinchitdi, davrani uzmaslikka, o‘yin- 
kulgini to‘xtatmaslikka tirishdi.
Biroq o'tirishdan fayz ketdi. Odamlar tarqaladigan bo'lib 
turganda Naimjon yetib keldi va kelin bilan kuyov nomidan 
hammaga minnatdorchilik bildirdi. Odamlar ketib bo‘lgandan 
keyin Naimjon voqeani aytib berdi: Marg‘uba dodlaganicha 
hovliga boribdi, qo‘ni-qo‘shnisi yugurib chiqibdi. Marquba 
qaznoqdan bir banka kerosin olib chiqibdi-da, odamlarning 
hayhaylashiga qaramay yarmini Anvaming xonasiga, yarmidan 
ozrog'ini mast uxlab yotgan Javlonga sepibdi, qolganini 
o Lzining boshidan quyibdi-da, gugurt chaqib yuboribdi. 
Odamlar alangaga ko'rpa, gilam, sholcha yopib zo‘ rg‘a 
o‘chirishibdi. Uyda hech narsaga ziyon yetmabdi. Faqat 
Marg‘ubaning sochi, yuzi, qo‘li kuyibdi xolos. Naimjon tez 
yordam mashinasini chaqiribdi.
— Endi nima qilamiz?— dedi Anvar ko'zlarini katta ochib.
— M arg'ubani “Tez yordam ” mashinasi albatta olib 
ketadi,- dedi Naimjon,— Javlon mast, o‘zini u devordan 
bu devorga urib yuribdi. Men bir-ikkita xotinga tayinlab keldim, 
uylaringni tozalab qo‘yishadi. 
0
‘sha yerga boramiz.
Muhayyo nochor rozi bo‘ldi.
Ular borganda eshik oldida “Tez yordam” mashinasi turar 
edi. Javlon Marg‘ubani dast ko‘tarib mashinaga tiqar ekan, 
“Sharmanda qilding, saksovul!” dedi va eshikni taraqlatib 
yopdi-da, so‘kinib, gandiraklaganicha qorong‘ulik qa’riga kirib 
ko‘zdan g'oyib bo‘ldi.
Naimjon kelin bilan kuyovni ichkariga kirgizib yubordi. 
Javlonning qayoqqa ketganidan bexabar, undan xavotir olib 
har ehtimolga qarshi kiraverishdagi kichkina uyga kirib divanga 
cho‘zildi. Bu voqealar Muborakxonim bilan Hakimjonning 
qulog‘iga yetsa xavotir bo‘lishmasin, deb Muattar ularni 
ogoh qilgani ketdi.
Bu orada tong yorishib, odam odamni taniydigan bo‘lib 
qoldi.
Muattar yaxshiyam borgan ekan, er-xotin qahvaxona 
atrofida allaqanday shovqin bolganidan azonda xabar topib, 
Muborakxonim hozirgina mehmonxonaga borib kelgan, ikkovi 
hayron bo'lib turgan ekan. Muattar boigan voqeani bularga
69

---

aytayotgan paytda birdan ko‘cha eshigi taraqlab ochildi-yu, 
sochlari kuygan, yuz-ko‘zini qurum bosgan Ma:rg‘uba otilib 
kirdi. Uning aft-basharasi, vajohati qo‘rqinchli edi. Marg‘uba 
Muattarga jinniday bir qaradi, “Hu bo‘ying uzilsin!..” deb 
bir o‘shqirdiyu tikka Muborakxonimga qarab yurdi, Hakimjon 
uni ushlagan edi, qo‘lidan chiqib ketdi-da, Muborakxonim- 
ning oyog‘i ostiga zarb bilan o‘zini tashladi.
— Quda, qizingizning, nevaralaringizning orzu-havasini 
ko‘ring! Dunyodan ikki qo‘li bir tepa o‘tib ketayotibman... 
Rahm qiling...
Hakimjon uni darrov ko‘tarib oldi, oyoqqa qo‘ygan edi, 
yana o‘zini yerga tashladi va Hakimjonning yog‘och oyog‘ini 
quchoqlab boshini uraverdi.
— DodL Anvaijonning onasidan qolgan taqinchoqlar 
ichida meniki, o'zimniki ham bor edi, aytinglar, menikini 
berishsin!..
Hakimjon uni yana yerdan ko‘tarib oldi.
— Qanaqa taqinchoq?
Marg‘uba yana o‘zini yerga tashlamoqchi bo‘ldi.
— Muhayyoxonning o'zlari biladilar!
Muborakxonim arang o‘ziga keldi.
— Xo‘p, bersin! Mening qizim taqinchoq taqib katta 
bo‘lgan emas.
Muattar kelib Marg‘ubani suyab oldi.
— Faqat shumi, opa?— dedi.— Yuring, taqinchoqlarni 
mana men olib beraman! Lekin hozir emas, tushdan keyin 
boring!
— Tushdan keyin ikkovimiz boramiz,— dedi Muborak­
xonim ,- ungacha bet-qo‘lingizni yuving, qolgan sochingizni 
tarang...
Marg‘uba Muborakxonimga mung‘ayib qaradi.
Muattar ketdi. Hakimjonning ko‘z oldiga Marg‘ubaning 
yoshlik-bevoshlik chog'lari, ayniqsa yengsiz kofta, tor shim 
kiyib kaltakesakday baqrayib turgani, pista chaqib po‘qchog‘ini 
tuflar ekan, “Men taqdirning qo'lida o‘yinchoqman”, deb 
iljaygani keldi-da, vujudiga, M arg‘ubaning q o ii tekkan 
yog‘och ovog‘iga ham muz yugurganday bo‘ldiyu indamay 
ko‘chaga chiqib ketdi.
Muborakxonim bilan Marg‘uba tushdan keyin hovliga 
borishdi, Marg‘uba akasi vafot etgan uyning derazasi oldidan
70

---

o‘tishda ko‘ngli ozgan boiib, birpas devorni ushlab qoldi. 
Muborakxonim uni suyab dahlizga olib kirdi. Katta uyda 
mehmon ko‘p ekan, M arg‘uba o‘zini ro'paradagi uychaga 
urdi. Muborakxonim katta uyga kirganda g‘ovurbo‘lib ketdi. 
Oradan bir necha daqiqa o‘tgandan keyin, uychaga Muhayyo, 
Muattar, Naimjon, Muborakxonim va bir necha notanish 
yoshlar kirib kelishdi, hamon yerga q irab o‘tirgan Marg‘ubani 
harchand qistab katta uyga kirgani unatisholmadi. Shundan 
keyin Muhayyo chiqib, qora qutini olib kirdi va qopqog‘ini 
ochib Marg‘ubani tizzasiga qo‘ydi.
- Mana o‘zingizga qarashli taqinchoqlardan tashqari 
Anvaijonning onasi sizga atagan narsalar ham bor emish, 
hammasini oling!— dedi.
Marg'uba taqinchoqlarni titib ko'rgani odamlar chiqib 
ketishini kutar edi. Buni sezib hamma chiqib ketdi. Marg‘uba 
taqinchoqlarni darrov titkilab ko'rdi, hamma narsa joyida, 
lekin quti yengilroq boMib qolganday tuyuldi.
Marg‘uba qora qutini bag‘riga bosib uydan asta chiqdi va 
zinadan tushganidan keyin hech yoqqa qaramay yo‘rg‘alab 
qoldi. Anvar bilan Muhayyo uni derazadan ko‘rib zinaga 
chiqanida Marg'uba ko'cha eshigini ochgani qo'l uzatgan edi.
— Amma,— dedi A n var,- eshikni qattiq yopmang, qulf- 
lanib qoladi.
Marg'uba orqasiga bir qaradi, chiqib eshikni sekin yopdi.