R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

 
yuridik shaxslar balansi; 

 
alohida bo‘linmalar balanslari
.
Yuridik shaxslar balansi
yuridik shaxs maqomiga ega xo‘jalik 
yurituvchi subyektlar tomonidan tuziladi. Ularning maqomi O‘zbekiston 
Respublikasi Fuqarolik kodeksining 39-moddasida belgilangan. Unga 
muvofiq: 
«O‘z mulkida, xo‘jalik yuritishida yoki operativ boshqaruvida 
alohida mol-mulkka ega bo‘lgan hamda o‘z majburiyatlari yuzasidan 
ushbu mol-mulk bilan javob beradigan, o‘z nomidan mulkiy yoki shaxsiy 
nomulkiy huquqlarga ega bo‘la oladigan va ularni amalga oshira 
oladigan, majburiyatlarni bajara oladigan, sudda da’vogar va javobgar 
bo‘la oladigan tashkilot yuridik shaxs hisoblanadi»
1
.
Yuridik shaxslar mustaqil balans yoki smetaga ega bo‘lishlari 
kerak».
Alohida bo‘linmalar balansi korxonaning yuridik shaxs maqomiga 
ega bo‘lmagan, alohida tarkibiy bo‘linmalari (sexlar, bo‘limlar va b.) 
tomonidan tuziladi. Yuridik shaxslar va ichki xo‘jalik bo‘linmalari 
balanslari o‘rtasidagi bog‘liqlik ichki hisoblashuv schotlari tizimi orqali 
amalga oshiriladi.
1
Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодекси, -Т.: «Адолат», 2007 й. –Б.22. 

---

81 
Taqdim etish davri bo‘yicha
quyidagi balans turlari mavjud: kirish 
balansi, davriy balans va yakuniy balans. 
Kirish balansi xo‘jalik yurituvchi subyektning yuridik shaxs 
maqomiga ega bo‘lishi, ya’ni uning davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi bilan 
bevosita bog‘liq.
Davriy balanslar har bir hisobot davri (oy, chorak, yarim yil, 9 oy) 
bo‘yicha tuziladi.
Yakuniy balanslar hisobot yili yakuni bo‘yicha taqdim etiladi. Bir 
vaqtning o‘zida ular keyingi hisobot yilining boshiga kirish balansi 
bo‘lib, shu bilan birga buxgalteriya hisobining asosiy tamoyillaridan biri 
– uzluksizlik, ya’ni faoliyati uzluksiz korxona tamoyilini bildiradi.
Qayta tashkil etish tartibi bo‘yicha
buxgalteriya balanslari 
muayyan korxonaning hayot sikliga qaratilgan bo‘lib, uning maqomi 
O‘zR FKning 49-moddasida ochib berilgan va qo‘shib yuborish, qo‘shib 
olish, bo‘lish, ajratib chiqarish va o‘zgartirish kabi qayta tashkil etish 
turlarini o‘z ichiga oladi.
Masalan
, «qo‘shib olish shaklida qayta tashkil etish hollarini 
istisno qilganda, yangidan vujudga kelgan yuridik shaxslar davlat 
ro‘yxatidan o‘tkazilgan paytidan boshlab yuridik shaxs qayta tashkil 
etilgan hisoblanadi»
1
.
Yuridik shaxsni qayta tashkil etish qoidalaridan kelib chiqqan 
holda buxgalteriya balanslari 
kirish, bo‘linish, birlashtirish va tugatish 
balanslari
ga bo‘linadi.
Kirish balanslari
ma’lum mablag‘lar va mablag‘lar manbalari 
to‘plamidan iborat bo‘lib, ularga korxona o‘z faoliyatini boshlagan 
vaqtda ega bo‘ladi. Bunday balans qayta tashkil etish natijasida avval 
faoliyat ko‘rsatgan korxona o‘rnida tashkil etilgan korxonalarda tuziladi.
Bo‘linish balanslari
ta’sischilar qarori yoki ta’sis hujjatlariga 
muvofiq vakolat berilgan yuridik shaxslar yoki sud qarori bo‘yicha oldin 
faoliyat ko‘rsatgan korxonani tugatish natijasida tashkil etilgan 
korxonalar mulklarini aks ettiradi.
Bitta korxonaning alohida tarkibiy bo‘linmalari boshqa korxonaga 
o‘tkazilganda, ularning aktiv va passivlari 
o‘tkazish balansi
da aks 
ettiriladi.
Birlashtirish balansi
qo‘shib olish yo‘li bilan qayta tashkil etish 
natijasida birlashgan bir qancha tashkilotlarning mulklarini aks etti-
radi.Yuridik shaxs unga boshqa yuridik shaxsni qo‘shib olish shaklida 
qayta tashkil etilganida qo‘shib olingan yuridik shaxsning faoliyati to‘x-
1
Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодекси, -Т.: «Адолат», 2007 й. –Б.29. 

---

82 
tatilgani haqidagi yozuv yuridik shaxslarning yagona davlat reestriga 
kiritilgan paytdan boshlab yuridik shaxs qayta tashkil etilgan hisob-
lanadi.
Tugatish balanslari
bankrot deb e’lon qilingan korxona mulklarini 
aks ettiradi.
Korxona moliyaviy ahvolining yomonlashishiga qarab tugatish 
balanslari quyidagi ko‘rinishlarda tuziladi:
