R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

 
 
9.4-rasm. Asosiy vositalarni baholash usullari. 
Yuqorida kelitirilgan baholash usullarini batafsil ko‘rib chiqamiz.
1) 
Dastlabki qiymati bo‘yicha baholash usuli. 
Asosiy vositalar 
buxgalteriya hisobiga dastlabki qiymati bo‘yicha, ya’ni ularni sotib 
olish, qurish va tayyorlash uchun qilingan haqiqiy xarajatlar bo‘yicha 
qabul qilinadi:
a) korxona ustav kapitaliga ta’sischilar tomonidan qo‘shilgan 
ulushlar – tomonlarning kelishuvi bo‘yicha; 
b) korxonaning o‘zida tayyorlangan hamda boshqa korxonalar va 
shaxslardan sotib olinganda – barpo etish (qurish, qo‘shimcha qurish va 
h.k.) yoki ushbu obyektlarni sotib olish bo‘yicha qilingan haqiqiy 
xarajatlardan kelib chiqqan holda, to‘langan va qoplanmaydigan soliqlar 
va boshqa majburiy to‘lovlarni hamda tashib keltirish, montajlash, 
o‘rnatish, ishga tushirish va aktivni ishchi holatiga keltirish bilan bog‘liq 
istalgan boshqa xarajatlarni ham qo‘shgan holda; 
d) boshqa korxonalar va shaxslardan tekinga hamda davlat 
organlarining subsidiyasi sifatida olinganda – kirim qilish sanasidagi 
Asosiy vositalarni baholash 
Dastlabki qiymati 
bo‘yicha 
Qoldiq qiymati
bo‘yicha 
Tiklash qiymati
bo‘yicha 

---

245 
bozor bahosi yoki qabul qilish – topshirish hujjatlarida ko‘rsatilgan 
qiymat bo‘yicha baholanadi. 
2) asosiy vositalarning qoldiq qiymati ularning dastlabki 
qiymatidan eskirish summasini ayirish yo‘li bilan aniqlanadi. Qoldiq 
qiymat asosiy vositalarni hisobda haqqoniy baholash uchun qo‘llanilib 
korxona balansida ham ular qoldiq qiymat bo‘yicha aks ettiriladi. 
Vaqt o‘tishi bilan asosiy vositalarni qoldiq qiymati hozirgi 
sharoitda sotib olingan yoki barpo qilingan, shunga o‘xshash asosiy 
vositalar qiymatidan farq qiladi. Ushbu farqni bartaraf etish uchun 
asosiy vositalar har yili birinchi yanvar holatiga qayta baholanib, 
ularning tiklash qiymati aniqlanadi. 
3) 
Tiklash qiymati
– bu hozirgi sharoitda asosiy vositalarni 
(hozirgi baholarda, zamonaviy texnikalar va h.k.) qayta barpo etish 
qiymati. Bu qiymati asosiy vositalarning qayta baholash yo‘li bilan 
aniqlanadi. 
Asosiy vositalarning dastlabki qiymatini o‘zgartirish qo‘shimcha 
qurish, qo‘shimcha jihozlash, rekonstruksiyalash va qisman tugatish 
hamda qayta baholash hollarida ruxsat etiladi. O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining 31.12.2001-y. 490-sonli «O‘zbekiston Respub-
likasining 2002-yil uchun asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari va 
davlat budjeti parametrlari to‘g‘risida» qaroriga muvofiq xo‘jalik 
yurituvchi subyektlar mulkchilik shaklidan qat’i nazar har yili 1-yanvar 
holatiga asosiy vositalarni ularning qiymatini joriy baholarga muvo-
fiqlashtirish uchun qayta baholaydilar.