National researches of uzbekistan: conferences

Тошкент
‘‘ЎЗБЕКИСТОНДА МИЛЛИЙ ТАДҚИҚОТЛАР: ДАВРИЙ АНЖУМАНЛАР:’’
KIMYO DARSLARIDA MUAMMOLI TA’LIM TEXNOLOGIYASINI JORIY ETISH
Bobajonova Maftuna Umrbekovna 
Urganch Abu Ali ibn Sino nomidagi 
Jamoat salomatligi texnikumi kimyo fani o’qituvchisi 
Annotatsiya: 
Ushbu maqolada muammoli ta’lim texnologiyasini kimyo darslarida qo’llash va 
uning ahamiyati keltirilgan.
Kalit so’zlar:
intellektual operatsiya, gipoteza, tahlil, sintez, fosfor, allotropic, uglerod, mineral 
o’g’itlar.
Jamiyatning zamonaviy ta’lim tizimiga qo‘yayotgan asosiy talabi – har tomonlama rivojlangan, 
ijodiy fikrlay oladigan, nostandart yechimlar topa oladigan, kasbiy yo‘lni tanlay oladigan, butun 
umri davomida bilim olishga tayyor bo‘lgan shaxsni tarbiyalashdan iborat. Davlat tomonidan 
qo‘yilgan vazifani hal qilish uchun maktab o‘quvchilariga muammoli ta’lim texnologiyasini 
joriy etish zarur. Muammoli ta’lim – muammoli vaziyatni yaratish va muammoning yechimini 
izlashni boshqarish orqali haqiqiy ijodiy jarayonni modellashtirishga asoslangan o‘qitish usullari 
va vositalari tizimi. 20-asrda muammoli taʼlim gʻoyalari jadal rivojlanib, taʼlim amaliyotida 
tarqaldi. Muammoli ta’limni ochib berishga katta hissa qo’shgan N.A.Mechinskiy, P.Ya. 
Galperin, N.F. Talyzin, T.V.Kudryavtsev, Yu.K. Babanskiy, I. Ya. Lerener, M. I. Maxmutov, A. 
M. Matyushkin, I. S. Yakimanskaya va boshqalar.
Ushbu texnologiya ilmiy-metodik adabiyotlarda allaqachon ko’rib chiqilgan bo’lsa-da, maktab 
amaliyotida unga tegishli e’tibor berilmagan. Bu mavzuning dolzarbligi shundan iboratki, muammoli 
ta’lim texnologiyasini joriy etish o‘quvchilarning mustaqil izlanish faolligiga xizmat qiladi, bunda 
ular yangi bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar, tadqiqotchilik faoliyatini rivojlantiradilar, ijodiy 
qobiliyatlarni shakllantiradilar. Muammoli ta’lim texnologiyasini qo’llash sektori maktabning 
o’rta bo’g’ini, o’zgarishlar ko’lami mahalliy, o’zgarish predmeti - ta’lim jarayonini tashkil etish 
shartlari.
Muammoli ta’lim texnologiyasi nazariyasiga ko’ra
- o‘qituvchi sinfga yangi mavzu yuzasidan savol bilan borishi kerak;
- talaba mustaqil ravishda o‘quv maqsadini qo‘yishi, amalga oshirish yo‘lini loyihalashi, ularning 
natijalarini kuzatish va baholashi, olgan bilimlarini turli hayotiy vaziyatlarda qo‘llay olishi kerak. 
Biroq, amalda hamma narsa boshqacha bo’ladi: birinchi o’ringa bilim, ko’nikma va ko’nikmalarni 
o’qituvchidan o’quvchiga oddiy tarzda o’tkazish kiradi, ya’ni o’qituvchi darsga savol bilan emas, 
balki tayyor javob bilan keladi, natijada o’quvchi izlanish faolligini, qiziquvchanligini va mustaqil 
fikrlash qobiliyatini yo’qotadi. Bu holat yuqori sifatli ta’lim sharoitlari (o’qituvchilarning tegishli 
kasbiy tayyorgarligi, ilmiy-uslubiy va moddiy-texnika bazasi va boshqalar) mavjud bo’lmaganda 
yuzaga keladi.
Shunday qilib, qarama-qarshilik paydo bo’ladi: bir tomondan, jamiyat maktab o’quvchilarida 
universal o’quv faoliyatini rivojlantirishni, o’z bilimlarini turli xil hayotiy vaziyatlarda o’rganish 
va qo’llash qobiliyatini shakllantirishni talab qilsa, ikkinchi tomondan, zamonaviy o’qituvchidan 
bilim olgan. an’anaviy o’qitish texnologiyasi asosida zamonaviy interfaol ta’lim usullarini to’liq 
amalga oshirishga qodir emas, ko’pincha ulardan intuitiv va tasodifiy foydalanadi.
Shunday qilib, olib borilgan tahlillar asosida ob’ektiv kasbiy muammo - ta’lim jarayoniga 
muammoli ta’lim texnologiyasini ishlab chiqish va tizimli ravishda joriy etish zarurati (shu 
jumladan kimyo darslari) aniqlanadi.
1. Faoliyatning universal tabiiy ilmiy usullariga ega bo’lish: kuzatish, o’lchash, tajriba, o’quv 
tadqiqotlari; atrofdagi voqelikning turli tomonlarini o’rganish uchun kognitiv usullarning asoslarini 
qo’llash;
2. Muammolarni hal qilishning universal usullaridan va asosiy intellektual operatsiyalardan 
foydalanish: gipotezalarni shakllantirish, tahlil va sintez, taqqoslash, umumlashtirish, 
tizimlashtirish, sabab-oqibat munosabatlarini aniqlash, analoglarni izlash;
3. G’oyalarni yaratish va ularni amalga oshirish uchun zarur vositalarni aniqlash qobiliyati
;
4. Faoliyatning maqsad va vazifalarini aniqlash, maqsadga erishish vositalarini tanlash va ularni 
amaliyotda qo’llash qobiliyati;
5. Kimyoviy ma’lumotlarni olish uchun turli manbalardan foydalanish;

---

40