Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
bilan bog'liq doirada qoladi. U shuningdek quyuqlikning xususiyatlari sifatida 
dinamik suyuqlik sifatida ham foydalaniladi (Yerdagi suvning maxsus og’irligi 
9.80 kN/m3 at 4°C
). 
Holatlarning maxsus og’irligi va ba’zan kamroq og’irlik ham munosib zichlik 
uchun foydalanilgan. Qurilish materialining qattiq zarralari maxsus og’irligi (Gs) 
berilgan og’irlikning qattiq zarralari og’irligining 4 C dagi suv hajmiga tengligi 
massasi va og’irligi mutanosibligi sanaladi.
Aniq yoki mutoloq maxsus og’irlik (Ga) agar ikkala o’tuvchi va o’tmas joy 
zarraning aniq hajmini aniqlash uchun qamrab olsa, maxsus og’irlik aniq yoki 
absolut og’irlik deb nomlanadi.
Кўринмас ёки оммавий солиштирма оғирлик (Gм) агар иккаласи ҳам 
ўтувчи ва ўтмас жой зарранинг аниқ ҳажмини аниқлаш учун қамраб олса, 
махсус оғирлик кўринма оғирлик деб номланади.У сувнинг масса зичлигига 
яхши эришилган материалнинг масса оғирлиги учун мутобосиблиги бўлади. 
Тешикча (n) тешиклар билан бирга бараварлаштирилган материалнинг 
ҳажм 
даражаси 
саналади.У 
намуна 
тешиклари 
ҳасми 
учун 
бараварлаштирилган даража саналади. 
Тешик материаланинг бошқа асосий хусусиятлари бўлиб, жумладан 
қуйма зичлик, иссиқлик ўтказиш, чидамлилик кабилар. сюқ материаллар 

---

32 
ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
улар кам тешикка эга бўлиб юқори мехаик қурилиш учун фойдаланилади, 
бинолар деворлари одатда материаллар, сезиларли тешикчаларга эга 
хусусиятлар билан қурилади.
Қуюдаги ўрта боғликлар ковак мутаносиблиги ва тешикчалар ўртасида 
мавжуд.Ковак мутаносиблииг (e) зарралар ҳамжи (Vs) учун ковак ҳажми (Vv) 
сифатида белгиланди.
Агар агрегатсия бирор турнинг континери ишига қўйилса, континернинг 
барча бўшлиқларининг тўлдирилмагини кўришга имкон беради.Агрегат 
зарралари ўртасидаги бўш жой коваклар деб аталади. Энг муҳими, коваклар 
фоизи махсус оғирликка ўхшаб ихчам агрега ва у ўз ичига намлик миқдори 
орқали та'сир қилади. Ҳамма вақт ковак аниқликлари йўқотилган материал 
ҳажмида ҳосил қилинади.
Ковак ўлчами учун оммавий тарзда ёлланган узулларининг иккита 
гуруҳи мавжуд, улар бевосита ва билвосита. Энг кўп фойдаланиладиган 
бевосита усул суюқлик ҳажмини аниқлаш, одатда сув кабиларни қабраб 
олиб, у берилган материалдаги ковак михдорини тўлдиришни талаб қилади. 
Юпқа агрегатга оқаётган сув туфайли зарралар ўртасидаги барча ҳавони 
ҳайдаш имконсиз саналади, ҳамда ўлчанган ковак ҳақиқийсидан анча 
кичикроқ бўлади. Шунинг учун у аниқ бўлиб ўзгариб юқоридаги бевосита 
усул гарчи синов вакунга ўтказилган бўлсада яхши агрегат билан 
фойдаланмаслиги керак. Билвосита усул билан агрегатнинг маълум миқдори 
суюқлик ҳажм оқаётган материални сув билан бак ичига оқизиб эришилади; 
материалнинг кўринарли ҳажми ва сув ҳажми ўртасидаги коваклар тенг 
тарзда бошқа жойга кўчирилади. Агар аниқ натижалар ва ковак ўлчовлари 
учун исталган бўлса у агрегатнинг тешиклари ва намлик учун аниқ бўлиши 
керак бўлади.

---

33