G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Iz qoldiruvchi shartli reflekslar
Naqd shartli refleks shartli ta ’sirlovchi ta ’sir etganda hosil bo'ladigan 
refleksdir. Iz qoldiruvchi shartli reflekslar shartli ta ’sirlovchilardan so'ng 
miya yarimsharlari po'stlog'i hujayralarida qolgan iz hisobiga vujudga 
keladi. O'quvchiga m a’lum vazifa berilishi, u vazifani m a’lum vaqtdan 
so'ng, bajarib, o'qituvchi aytgan muddatda olib kelib topshirishi mazkur 
refleksga misoldir.
Iz qoldiruvchi shartli reflekslar miya yarim sharlari p o 'stlo g 'id a
dastlabki q o 'zg'alish o 'ch o g 'i bilan shartsiz refleksning q o 'zg 'alish
o'chog'i o'rtasidagi vaqtincha nerv bog'lanishi natijasida kelib chiqadi. 
Bolalarda iz qoldiruvchi shartli reflekslar kattalardagiga qaraganda tez 
hosil bo'lishi, juda mustahkam va aniq bo'lishi bilan farq qiladi. Bu 
reflekslar bola ikki yarim yashar bo'lgandan keyin hosil bo'la boshlaydi.
Q o4zg‘alish va tormozlanish jarayon.arining o ‘zaro ta’siri
Bosh miya yarim sharlari p o'stlog 'iga shartli tormozlovchi t a ’sir 
yetganda dastavval shu an alizato r m arkazi torm ozlanadi, so 'n g ra 
torm ozlanish qo'shni neyronlarga tarqaladi. Torm ozlanish jarayoni 
bolalarning kundalik hayotida m uhim aham iyatga ega. Bosh miya
82
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

neyronlarining ketma-ket uyg'un faoliyati qo'zg'alish va tormozlanish 
jarayonlarining almashinishi natijasida amalga oshadi.
Bolalarda tozmozlanish reflekslari asta-sekin hosil boiishi bilan birga 
jarayon mashq qilina boradi, binobarin, nerv jarayonlari uyg'un kechadi.
Chaqaloqlarning miya yarim sharlari po'stlog'ida barcha yoshdagi 
bolalardagiga nisbatan tormozlanish tez va keng yoyiladi. Shuning uchun 
ham chaqaloqlar kunduzi ham uxlaydi. 4-6 yoshdan boshlab ichki shartli 
tormozlanish rivojlana boshlaydi. Bu yoshda katta miya yarim sharlari 
po'stlog'ining analitik-sintetik faoliyati murakkablashadi.